Сіз өзіңіздің өлімнен кейін не күтіп тұрғаны туралы жиі ойланасыз ба?

Сіз өзіңіздің өлімнен кейін не күтіп тұрғаны туралы жиі ойланасыз ба?

Сіздің мүшелеріңіз өлімнен кейін не болатынын білесіз бе?

Егер білмесеңіз және сирек ойлансаңыз, онда трансплантацияның этикалық мәселелерін зерттеу және талқылау қажет пе деген сұраққа жауап айқын. Қажет.

Өмірімізде өлім туралы көп ойлана бермейміз. Қаншалықты жиі? Егер көпшілік адам бұл сұрақты бірнеше жылда бір рет қана қойса, мен таңғалмаймын. Бұл біздің кінәміз емес, ал мұның шынайы себебі, бәлкім, бетінде жатпауы мүмкін. Күнделікті шешетін істеріміз, міндеттеріміз және мәселелеріміз бізге шын мәнінде маңызды нәрсеге назар аударуға кедергі келтіреді. Бірақ сіз: «Өлім болса – өлім, біз ештеңені өзгерте алмаймыз, неге артық уайымдауымыз керек? Не болатыны болса, болады!» – деп сұрауыңыз мүмкін. Дәл осылай көптеген адамдар ойлайды. Мен олар қателеседі деп дауласпаймын, бірақ олардың немесе олардың жақындарының өліммен бетпе-бет келгенде, олардың дүниетанымы өзгеруі мүмкін екеніне сенімдімін.

Бұл эсседе біз ең қарқынды дамып келе жатқан медицина саласы – трансплантацияның этикалық мәселелерін қарастырамыз. Трансплантация тірі және мәйіттік донорлықты қамтиды. Өлім туралы мәселені қарастырғанда, біз мәйіттік донорлыққа көбірек назар аударуымыз керек. Донорлықтың екі түрі әртүрлі елдерде кездеседі, алайда мүшелерді алу тәсілдері әртүрлі. Бұл «келісім» және «келіспеу» презумпциялары туралы.

Қысқаша айтқанда, «келісім» презумпциясы адамның қайтыс болғаннан кейін оның мүшелері мен тіндері трансплантацияға алынуы мүмкін екенін білдіреді. Егер адам бұған келіспесе, ол кез келген уақытта емханасында бас тарту туралы өтініш жаза алады. Ал «келіспеу» презумпциясына сәйкес, адам автоматты түрде мүшелерін алуға қарсы болып саналады. Бірақ егер ол өзінің мүшелерін/тіндерін қайтыс болғаннан кейін бергісі келсе, ол бұл туралы жазбаша келісімін қалдыра алады.

Беларусь Республикасында мүшелерді алуға «келісім» презумпциясы қолданылады. Ал өлімнен кейін олардың мүшелерін алуға тыйым салатын бас тарту туралы құжатқа қол қойған адамдар саны 2300-ге тең. Бұл автономияға құрмет көрсету мәселесін тудырады. Менің ойымша, бұл мәселеде «келіспеу» презумпциясы ұтымдырақ. Алайда, «келіспеу» презумпциясы жағдайында трансплантацияға арналған мүшелердің жетіспеушілігі туындауы мүмкін, ал бұл қара нарық, бопсалау, қылмыс және басқа да жағымсыз құбылыстарға әкелуі мүмкін. Сондықтан мен үшін ең дұрыс шешім – «келісім» презумпциясы, бірақ бір маңызды шартпен: елдегі халықтың кемінде 65%-ы қолданылып жүрген презумпцияның барлық қыр-сырын толық білуі керек.

Мені елдегі 9,5 миллион халықтың ішінде небәрі 2300 адамның ғана мүшелерді алуға қарсы құжат толтырғаны алаңдатты. Шынымен де, тек солар ғана бұл презумпцияға қарсы ма? Бір нәрсе күмәнді көрінеді. Сондықтан мен өз еліміздің тұрғындары арасында (500 адам) сауалнама жүргізуді ұйғардым. Бұл әртүрлі жастағы және әртүрлі білім деңгейіндегі адамдар болды.

Сауалнаманың нәтижелері менің күдігімді растады және, жұмсақ айтқанда, таңғалдырды. Әр респондентке келесі сұрақтарды қойдым:

1. Сіз трансплантациядағы «келісім» презумпциясы туралы білесіз бе?

2. Сіз өлімнен кейін мүшелеріңізді трансплантация үшін беруге дайынсыз ба?

3. Сіз өзіңіздің мүшелеріңізді кімге беруге дайынсыз (барлығына, туыстарыңызға, жақындарыңызға, балаларға, достарыңызға)?

4. Егер трансплантация үшін мүшелеріңізді беруге дайын болмасаңыз, сіз өлімнен кейінгі донорлықтан бас тарту туралы өтініш жаздыңыз ба?

Әр адамның жауабын талдадым. Бірінші сұраққа 64% респондент «жоқ» деп жауап берді, яғни олар «келісім» презумпциясының не екенін білмеген. 30%-ы бұл туралы естіген, бірақ нақты түсінігі жоқ. Тек 6%-ы мүшелерді алу үшін «келісім» презумпциясының бар екенін білген. Бұл нәтижелер көңіл көншітпейді.