Рефлексия ұғымы және оның психологиялық маңызы

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

2.1 Өзін-өзі басқарудың нейрофизиологиялық негіздері

2.2 Рефлексия ұғымы және оның психологиялық маңызы

2.3 Кәсіби тиімділікті арттырудағы өзін-өзі басқару мен рефлексияның байланысы

2.4 Күйіп қалу синдромының алдын алудағы рефлексияның рөлі

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазіргі заманғы қоғамда адамның кәсіби және жеке өміріндегі табыстылығы оның өзін-өзі басқару қабілетіне тікелей байланысты. Өзін-өзі басқару — бұл тұлғаның өз мінез-құлқын, эмоциясын, ойлау процесін және іс-әрекетін мақсатқа сай реттей алу қабілеті. Бұл қабілет адамның ішкі психологиялық тепе-теңдігін сақтап, кәсіби салада тиімді жұмыс атқаруына мүмкіндік береді.

Бүгінгі таңда білім беру, медицина, әлеуметтік қызмет, менеджмент сияқты адаммен тікелей байланысты мамандықтарда жұмыс істейтіндер жиі күйіп қалу синдромына ұшырайды. Күйіп қалу — бұл адамның ұзақ уақыт бойы эмоционалды және психологиялық күш түсу нәтижесінде қажып, кәсіби мотивациясын жоғалту жағдайы. Мұндай жағдайда өзін-өзі басқару мен рефлексияның рөлі ерекше арта түседі.

Өзін-өзі басқарудың нейрофизиологиялық негіздерін түсіну адамның мінез-құлқын басқарудағы ми құрылымдарының қызметін, нейрондық байланыстарды және психикалық процестерді талдауға мүмкіндік береді. Нейрофизиологиялық тұрғыдан алғанда, өзін-өзі басқару адамның саналы шешім қабылдау қабілетімен, эмоцияларды реттеу және мотивациялық жүйелердің белсенділігімен тығыз байланысты.

Рефлексия – адамның өз ойы мен әрекеті

Негізгі бөлім

2.1 Өзін-өзі басқарудың нейрофизиологиялық негіздері

Өзін-өзі басқару – адамның психикалық және физиологиялық процестерін саналы түрде реттеу қабілеті. Бұл қабілет ми құрылымдарының үйлесімді қызметі арқылы жүзеге асады. Нейрофизиологиялық тұрғыдан өзін-өзі басқару адамның эмоцияларын, ойлауын, мінез-құлқын және шешім қабылдау процестерін реттейтін орталық жүйке жүйесінің қызметіне тікелей байланысты.

Адамның өзін-өзі басқару жүйесінде ең маңызды рөл атқаратын аймақ – маңдай бөлігі (префронтальды қыртыс). Бұл бөлік шешім қабылдау, жоспарлау, қателіктерді талдау және мінез-құлықты реттеу қызметтеріне жауап береді. Префронтальды аймақ басқа ми құрылымдарымен – лимбиялық жүйемен, атап айтқанда амигдала және гиппокамппен тығыз байланыста жұмыс істейді. Лимбиялық жүйе эмоцияларды өңдейді және есте сақтау процестерін басқарады [1].

Маңдай қыртысы мен лимбиялық жүйенің өзара әрекеті адамның эмоцияларын бақылап, импульсивті әрекеттерден сақтануына мүмкіндік береді. Мысалы, амигдала қорқыныш пен күйзеліс сигналдарын өңдесе, маңдай қыртысы сол эмоцияларды талдап, жағдайға бейімделген жауапты қалыптастырады. Егер бұл жүйе арасындағы байланыс бұзылса, адамда эмоцияны басқару қиындап, күйзеліс пен күйіп қалу синдромының қаупі артады.

Өзін-өзі басқару процесіне допамин, серотонин және норадреналин сияқты нейромедиаторлар да қатысады. Допамин мотивация мен қуаныш сезіміне, серотонин көңіл-күйдің тұрақтылығына, ал норадреналин сергектік пен назардың тұрақтылығына жауап береді. Бұл жүйелердің тепе-теңдігі бұзылған жағдайда, адамда зейін шоғырланбауы, қажу және кәсіби қызығушылықтың төмендеуі байқалады.

Сондай-ақ, өзін-өзі басқару ми қыртысы мен гипоталамус-гипофиз-бүйрек үсті бездері (HPA) осі арасындағы гормондық реттелу механизмдерімен де байланысты. Бұл жүйе стресс жағдайларына физиологиялық жауап береді: кортизол гормонының шамадан тыс бөлінуі ұзақ мерзімде адамның когнитивті және эмоционалды тепе-теңдігін бұзады.

Нейрофизиологиялық