Әлемдік трансшекаралық ластану жағдайлары

Кіріспе

      Ластану дегеніміз – адамға  және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық-химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға залал келтіруін айтамыз. Ластаушы заттардың әсер ету ауырлығы үш фактормен анықталады. Біріншісі – олардың химиялық табиғаты, яғни олардың адамдар, өсімдіктер мен жануарлар үшін қаншалықты белсенді және зиянды екендігі. Екіншісі – шоғырлану, яғни ауаның, судың немесе топырақтың бірлігіне немесе массасына арналған мазмұн. Үшінші фактор –  тұрақтылық, яғни ауада, суда және топырақта өмір сүру ұзақтығы.

Ластану алып жатқан аумағы бойынша келесілерге бөлініп қарастырылады:

• жергілікті (өнеркәсіптік кәсіпорындар, мал шаруашылығы кешендері, мұнай базалары және т.б.),
• аймақтық (облыс, өзен бассейні, ел шегінде),
• ғаламдық (планетаның кез - келген нүктесінде олардың көздерінен алыс орналасқан),
• ғарыштық (ғарыш кеңістігінде-мысалы, ұшақтардың жұмыс істеген кезеңдері және т. б.) болып бөлінеді.

     Трансшекаралық ластану – бір елден екінші елдің аумағына тасымалданған ластану түсініледі. Ауа ағындары зиянды заттарды үлкен қашықтыққа жылжыта алады. Нәтижесінде бірнеше мемлекеттердің аудандары, тіпті континенттер де қамтылған. Ол біржақты болуы мүмкін, яғни заттар бір бағытта қозғалады және басқа елді көбірек ластайды, ал екі жақты — мемлекеттер арасында ластануды трансшекаралық жүреді, өздеріне қарағанда көп зиян келтіреді. Молекулалардың трансшекаралық қозғалысы және дисперсиясы олардың және басқалардың аумағында жүреді. Бөлшектер озон қабатына, жер асты және жер үсті суларына, жер бетіне түседі, қышқыл жаңбырмен бірге түседі.

   Әр түрлі көздерден келетін зиянды заттар тұнбаға түседі, химиялық әрекеттесулерге енеді. Болу уақытына, яғни атмосферада ластаушы молекулалардың болуына байланысты зиянды заттар 2 түрге бөлінеді:

• қысқа мерзімді-оттегі, сынап, азот оксиді. Олар жергілікті, сирек аймақтық ластанған аймақтарды құрайды.
• ұзақ мерзімді-фреондар, көміртегі оксиді. Мұндай заттар атмосферада жиналады.

Әлемдік трансшекаралық ластану жағдайлары

     Жапония мен Оңтүстік Кореяның оңтүстігіндегі мектептер қытай зауыттарынан шыққан улы химиялық түтіннен немесе Гоби шөлінен шыққан қатты дауылдан немесе ормандардың қатты кесілуінен туындаған немесе күшейе түскендіктен сабақтарын тоқтатуға немесе жұмыстарды шектеуге мәжбүр болды. Ал 2005 жылдың аяғында Қытайдың солтүстік-шығысындағы химиялық зауытта болған жарылыс бензолды Сонгхуа өзеніне төгіп, төгілген судың төменгі бөлігінде Ресей қалаларының ауыз суын ластады.

     Жақында Қытай қоршаған ортаға әсерін азайту үшін бірнеше қадамдар жасады, соның ішінде 2006-2010 жылдар аралығында қоршаған ортаны қорғауға 175 миллиард доллар (1,4 триллион юань) салу жоспарын жариялады. Ұлттық жыл сайынғы жалпы ішкі өнімнің 1,5 пайызынан астамын құрайтын ақша судың ластануын бақылауға, Қытай қалаларындағы ауаның сапасын жақсартуға, қатты қалдықтарды шығаруды көбейтуге және ауылдық жерлерде топырақ эрозиясын азайтуға жұмсалады, деп хабарлайды Ұлттық даму және реформалар жөніндегі комиссия. 2007 жылы Қытай сонымен қатар электр энергиясын үнемдейтін ықшам люминесцентті лампалар пайда болу үшін қыздыру шамдарын қолданыстан шығаруға уәде берді - бұл бүкіл әлемдегі парниктік газдар шығарындыларын жылына 500 миллион тоннаға азайтуға мүмкіндік береді. Ал 2008 жылдың қаңтарында Қытай жіңішке полиэтилен пакеттерін өндіруге, сатуға және пайдалануға алты айға тыйым салуға уәде берді.  Осы күш-жігерге қарамастан, Қытайдағы және Азияның басқа дамушы елдеріндегі қоршаған ортаның деградациясы, оның ішінде трансшекаралық ластану проблемасы жақсармай тұрып нашарлауы мүмкін.