ҚР табиғатты пайдалануды нормалау

Тақырып 12. "ҚР табиғатты пайдалануды нормалау"

1. Табиғат пайдалануды реттеудегі маңызды құрал лицензиялау болып табылады. Бұл лицензиялар беруге, лицензиялардың болуын растайтын құжаттарды қайта ресімдеуге, лицензияларды тоқтата тұруға және жоюға және лицензиаттардың тиісті талаптар мен шарттарды сақтауын қадағалауға байланысты іс-шаралар деп түсініледі.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес лицензия деп азаматқа немесе заңды тұлғаға белгілі бір қызмет түрімен айналысуға немесе белгілі бір іс-әрекеттер жасауға құзыретті мемлекеттік орган беретін рұқсат түсініледі. Осылайша, лицензия-лицензиялау органы заңды тұлғаға немесе дара кәсіпкерге берген лицензиялық талаптар мен шарттарды міндетті түрде сақтай отырып, лицензияланатын қызмет түрін жүзеге асыруға рұқсат (құқық).

Лицензиялық талаптар мен шарттар — нормативтік құқықтық актілерде белгіленген, лицензияланатын қызмет түрін жүзеге асыру кезінде лицензияларға орындалуы міндетті талаптар мен шарттардың жиынтығы.

Лицензиялау бірінші кезекте мемлекеттік қауіпсіздік, мемлекеттік монополияны іске асыру, құқық тәртібін қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында енгізіледі. Қазақстан Республикасында қолданылатын лицензиялау жүйесі барлық дамушы мемлекеттерге тән және бұл бірқатар экономикалық және өзге де себептерге байланысты, сондай-ақ ТМД-ның көптеген елдерінде лицензиялау рәсімімен және практикасымен ортақ негіздері бар. Лицензиялау ресурстарды пайдалану және қорғауға қойылатын экологиялық талаптарды регламенттей отырып, оларды пайдалану процесін реттейді және ресурстарды пайдалануды мемлекеттік бақылауға қояды. Ол азаматтардың құқықтарына, заңды мүдделеріне, имандылығы мен денсаулығына, елдің қорғанысы мен мемлекеттің қауіпсіздігіне зиян келтіретін және осылайша қоршаған ортаға, табиғатты ұтымды пайдалануға зиян келтіретін және адамның өмір сүру жағдайларын нашарлататын қызмет түрлерін реттейді.

Лицензияға сәйкес өнеркәсіптік өндіріспен, ресурстарды пайдаланумен және өндіріс пен тұтыну қалдықтарының айналымымен байланысты қызметті жүзеге асыру қатаң белгіленген нормалар мен ережелерге сәйкес келуі керек. Сондықтан лицензиялау процесін екі маңызды функцияны орындайтын Экологиялық нормалау тетіктерінің біріне жатқызу керек:

1) алдын алу — табиғи ресурстарды пайдалану нормаларын, химиялық, физикалық және биологиялық әсерлердің шектерін, қызметтің ауқымы мен түрлері туралы деректер негізінде экологиялық маңызы бар басқа да жағдайларды лицензияда белгілеу арқылы жүзеге асырылады;

2) Бақылау — мемлекеттік уәкілетті органның табиғат пайдаланушы-лицензиаттың қызметіне бақылауды жүзеге асыруы арқылы көрсетіледі.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы лицензиялау қазіргі уақытта табиғатты пайдалануға келіп түседі және табиғи ресурстар мен объектілерді пайдалану (өндіру, алу, алып қоймай пайдалану) құқығына арналған арнайы лицензиялармен, сондай-ақ ластаушы заттардың шығарындылары, төгінділері және қалдықтарды орналастыру құқығына арналған рұқсаттармен ұсынылады. Бұдан басқа, өнеркәсіптік және өзге де қалдықтарды, материалдарды, заттарды (радиоактивтілерді қоспағанда) кәдеге жаратуға, қоймалауға, орнын ауыстыруға, көмуге, жоюға байланысты қызметке мемлекеттік лицензия талап етіледі.