Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

[pic 1]

СӨЖ-1

«Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм»: скептицизмнің гносеологиялық стратегия ретінде қазіргі ғылыми және     қарапайым дүниетанымдағы маңызы туралы эссе-негіздеме жасаңыз.

                                                          Орындаған: дип. аударма студенті Сейдалы Б.

                                                          Тексерген: филос.ғ.к., доцент м.а. Сембаева Г.М.

                                            Алматы, 2023 жыл

«Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм: скептицизмнің гносеологиялық стратегия ретінде қазіргі ғылыми және қарапайым дүниетанымдағы маңызы туралы   эссе-негіздеме.

Таным дегеніміз не? Таным - адам қызметінің қоршаған дүниені және ондағы өзін тануға бағытталған арнайы түрі. Таным- адамның нақты мақсатына бағытталған және шығармашылы іс-әрекетінің әлеуметтік процесі. Онын нәтижесінде сыртқы әлемнің идеалды образдары қалыптасып, олар туралы білім пайда болады.

Яғни таным адам санасын танытудың негізі болып табылады. Айналадағы әлемді тану теориясын, дәлірек айтқанда таным туралы философиялық ғылым гносеология немесе таным теориясы деп аталады.

        Таным  термині жайлы көптеген ғалымдар пікір білдірген. Соның ішінде ең алғашқы болып таным мәселесіне өз пікірін білдірген Платон ол “ «Таным - қоршаган орта мен оның құбылыстары туралы білім алу мен оны жетілдіру» деп мәлімдеген.

        Гносеология - танымның бір бөлшегі, ягни бізді қоршаған ортаны тану, адам танымының  сипатын, білім формаларын терңінен зерттейді. Сол себептен философиядағы ауқымды такырып болып қарастырылады. Көбі гносеология термині мен эпистемологияны алмастырып, бір ұғым ретінде көреді. Негізінен екеуінің айырмашылығы мынада, гносеология субьект танымының көзқарасына байланысты процессті зерттеуі, ал эпистемология  адамның тану қабілеті,танымның бастауы,формалары, әдістері турлалы, ақиқат және оған жетуді зерттейтін ілім.

        Таным - адам санасы арқылы көп нарсені білуге ұмтылуы, айналасын зерттеу, білім іздеп, ой - өріс арттыруы.Гносеология одан күрделірек процесс, танымды жоғары деңгейі бойынша зерттейміз. Оның мақсаты - материалды ілім мен сананы ұштастыру арқылы көп оқып, зерттеу. Ол ілімді толық тани алу мүмкін бе деген ең күрделі әрі даулы сұраққа жауап іздейді.

    Гносеология 3 тармаққа бөлінеді:

1. Гносеологиялық оптимизм
2. Гносеологиялық агностицизм
3. Гносеологиялық скептицизм

Гносеологиялық оптимизм-әлемді толық тануға болады, бірақ бұл процесс өте ұзақ  деп пайымдайды. Жалпы аталып тұрғандай оптимизм сөзі жарқын дегенді білдіріп, жақсы ойға ғана жетілдіреді. Бұл жерде адам танымы әлемді таный алатындай өте кең деп сипаттап, білімнің арқасында таным кеңейеді деп есептейді. Гносеологиялық оптимизмнің ең басты қағидасы бұл-адам танымы кең, адам баласының қабілеті әрі мүмкіндіктері шексіз. Бұл бағытты неміс классикалық философиясының негізін салушысының бірі-Г. Гегель мен социолог экономист, неміс философы және қоғам қайраткері К.Маркстің өзі құптайды. Негізінен олардың бірі материлистік, ал екіншісі идеалистік көзқараста болса да, гносеологиялык оптимизм бағытымен жүрген дұрыс деп санайды. Ежелгі философ Аристотель де өз еңбектерінде адам баласы мүмкін емес деген жетістікке де жетеді, олар дұрыс білім алса, әлемді жаулай алады деген болатын.

        Негізінде мен бұл көзқараспен толықтай келісемін, көз қорқақ-қол батыр демекші, адам баласының қолынан келмейтін дүние жоқ. Мысалы, адам баласы қаншама жерлерді бағындырып жаулап ала алды, сондықтан әлемді толық танып білу мүмкін емес деген ойға мен күдікпен қараймын.

        Гносеологиялық агностицизм философиялық тұрғыдан адамның

қоршаған ортаны тану мүмкіндігін жоққа шығаратын, шектеуші бағыт және адамдар құдай туралы нақты мәлімет білмейді дейтін пайым. Көбіне агностицизмді атеизммен бірге колданып та жатады. Бұл гносеологиялық оптимизмге қарама-қайшы ұғым. Яғни адам әлемді тануы, адамның өзін алдауы арқылы жүзеге асады деген оймен көрсетеді. Агностицизм ұғымын сонымен бірге теологияда да пайдаланады.