Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

                   Факультеті «Экономика және бизнес жоғары мектебі»

                   Кафедрасы «Бизнес-технология»

СӨЖ

Тақырыбы: Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм

                          Орындаған: Дулатова Анель

                                   Тексерген: Актөре а

                                                                  Алматы, 2022ж

«Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм»: скептицизмнің гносеологиялық стратегия ретінде қазіргі ғылыми және қарапайым дүниетанымдағы маңызы

Адамзат тарихы көптеген арпалыс пен соғысқа, тартылыс пен ұмтылыска, иiлу мен иеленушiлiкке толы екені белгiлi. Адамдар жаңа бiлiмдi бiлуге, жаңашылдыққа ұмтылғаны белгiлi. Әлем құпиясын, адам жаратылысын, болмысын зерттеу жолында олар зерденің шығармашылдық белсендiлiгiнiң жоғары екендігін көрсете бiлдi. Мындаған жылдар мен ғасырлар бойғы дамуында ол әртүрлі құбылыстардың мәнiне жан-жақты, әрі терең үңіле алды. Коғамның, әлемнiң, табиғаттың көптеген жаңа эволюцияларынан еттi, жаңа заңдылықтары ашылды. Қазіргі уақытта адам бiлiмi аса бай әрі күрделі жүйенi кұрай алып отыр. Осы кезде әр адамның дүниетанымы да өзгергенi түсінікті.

Әлемнің танымы туралы сұраққа қатысты екі негізгі ұстанымды бөлуге болады – эпистемологиялық оптимизм және эпистемологиялық пессимизм. Бірінші ұстаным аясында әлем адам үшін ашық, оның танымдық қабілеттеріне пропорционалды және оны дұрыс түсінуге түбегейлі кедергілер жоқ деген сенімділік басым. Мұндай сенім Платон, Аристотель, Б. Спиноза, Г. Гегель, К. Маркс және басқалар сияқты ойшылдарға тән болды.

Гносеологиялық пессимизмнің позициясын сипаттай отырып, бұл пікірді, түсінікті ұстанған ойшылдар әлемнің танымын жоққа шығарғанын айта алмаймыз. Парадоксальды түрде, гносеология тұрғысынан ең жемісті және қызықты "пессимизм" болып табылады, өйткені ол танымды жоққа шығармайды, бірақ проблемаларды тудырады, яғни таным күрделі және жан–жақты құбылыс болып табылатынын және оны ерекше назар аударуға лайық екенін түсіндіреді. Танымдық пессимизм құбылысын нақтылау үшін, әдетте, скептицизм және агностицизм терминдері қолданылады.

Скептицизм (грек. skeptikos - қарастырушы, зерттеуші) - теориялық ойлаудың негізгі принципі ретінде күмән тудыратын философиялық ұстаным, әсіресе шындық туралы шынайы және шынайы білімге қол жеткізуге күмән. Бұл ұстаным ежелгі скептицизмде (Пиррон, Энесидем, Секст Эмпирик) өз бастауларын алады, ол түпкілікті шешімдерден бас тарту қажеттілігі туралы тезисті тұжырымдап, тек сенімді білімге қол жеткізу мүмкіндігін мойындады. Болашақта скептицизм әртүрлі формаларды қабылдайды және негізінен ойлаудың сыни көзқарасы түрінде көрінеді, ол сенім үшін ештеңе қабылдамауға, сұрақ қоюға және кез-келген деректердің беріктігін тексеруге, мейлі ол қалыптасқан білім жүйесі немесе күнделікті тәжірибенің қиялдағы дәлелі болсын. Бұл тұрғыда п.Абелард, Николай Кузанский, М. Монтайн, Р. Декарт, Д. Дидро, Д. Юм, и. Кант және басқалардың скептицизмі туралы айтуға болады. Мұндағы оқулық мысал ретінде Декарттың сыртқы әлемнің, тіпті өз денесінің бар екендігіне күмәнданған, оның "Мен ойлаймын, сондықтан бар" формуласында көрсетілген сананың бар екендігінің абсолютті дәлелі деңгейіне жету үшін түбегейлі күмән әдісі бола алады. Жалпы алғанда, скептицизмді догматизмнің кез – келген түріне қарсы "вакцинацияның" бір түрі ретінде қарастыруға болады және осы сапада-әлемге философиялық және ғылыми көзқарастың ажырамас бөлігі ретінде.

Агностицизм (грек. agnostos-белгісіз, белгісіз) - шындық туралы білім жүйесі мен шындықтың өзі арасында біркелкі сәйкестікті орнату мүмкіндігін жоққа шығаратын философиялық ұстаным.

Гносеологияның бірінші мәселесі – дүниенің танымдылығы мәселесі. Дүниетаным - ол жеке адамның, әлеуметтік топтың, таптың немесе тұтас қоғам қызметінің бағытын және шындыққа деген қатынасын айқындайтын принциптердiң, көзқарастардың мақсат-мұраттар мен сенiмдердiң жүйесі болып табылады. А.Эйнштейн айтқандай, «бұл дүниедегі ең түсініксіз нәрсе – түсінуге болатын нәрсе». Таным мәселелерімен айналыспас бұрын, дүниені тануға болатынын принципті түрде шешу қажет. Бұл сұраққа жауап беруге тырысқанда, философиялық ой тарихында, философияның таным теориясында үш негізгі бағыт, түсінік анық пайда болды: оптимизм, скептицизм және агностицизм. Жалпы, таным - адамзаттың санасындағы акикаттылық және нагыздыктын оны одан әрi өзгерту мүмкiндiгiн мақсат ететін, мақсатты бағытталған белсенді бейнелену үдерiсi. Ал таным теориясы - философиямен бiрге, оның iргелi белiмдерiнiң бiрi ретiнде пайда болды және қалыптасты.