Ресейдің Қазақстан жерін отарлай бастауы

Кыдырали Зейнеп

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Ресейдің Қазақстан жерін отарлай бастауы

3. Қазақстанның Ресей империясына қосылуы

4. Қорытынды

5. Қолданылған әдебиеттер

Қазақстанның Ресей империясының құрамына қосылуы XIX ғасырдың аяғында болған маңызды тарихи оқиға болды. Ол кезде тайпалар мен көшпелі халықтардың жиынтығы болған Қазақстан XIX ғасырдың ортасына дейін, яғни Ресей империясының Орта Азияға кеңейе бастағанына дейін іс жүзінде Ресейдің ықпалында болған жоқ. Қазақстанның Ресей империясының құрамына қосылуы аймақ пен оның тұрғындарына үлкен әсер етіп, оның саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуына ықпалын тигізді. Ал Ресейің Қазақстанды отарлау бастауы 1931 жылы Кіші жүз ханы Әбілқайырдың Ресейге қосылуынан басталды. Бұл процесс 130 жылдан астам жылға созылып, XIX ғасырдың 60 жылдарында толықтай жүзеге асырылды[1]. Ресей империясының Қазақстанға кеңеюінің басты себептерінің бірі – өлкенің мақта, жібек, мал шаруашылығы сияқты құнды байлықтарын өз бақылауына алу болды. Қазақ жері империя үшін стратегиялық маңызды да болды, өйткені Қазақстан Британ империясы мен Осман империясы сияқты басқа империялар мен державаларға қарсы буферлік аймақты қамтамасыз етті[2].

Отарлау Ұлы Петр тұсында қазақтардың жоңғарлармен қанды соғыста қалғанын пайдаланып, олардың жерінде орыс бекіністері салынған кезде басталды. Бұл әскери-инженерлік құрылымдар – Ямышевская (1716), Омская (1716), Железинская (1717), Семей (1718), Өскемен, Коряковская (1720) және басқа да әскери қорғаныс пункттері болатын[3]. 200 жылға созылған соғыстан кейін әлсіреген қазақтарға жасалған әскери қысым «ерікті аннексия» деп аталатын әрекетке негіз болды. Қазақ жерін әскери күштермен толық басып алуды жүзеге асырған патша үкіметі өлкеде аумақтық-әкімшілік қайта құру жұмыстарын жүргізе бастады. Сөйтіп, барлық шарттарды бұза отырып, 1822 жылы хан билігі жойылып, жаңа басқару жүйесі «Сібір қырғыздарының Жарғысы» енгізілді[3]. Содан кейін Столыпин реформасы бойынша Орталық Ресейден шаруаларды кең көлемде қоныстандыру басталды[4].

Қазақстанның отарлануы аймаққа елеулі өзгерістер әкелді. Орыс қоныстанушылар, негізінен егіншілер мен саудагерлер, өздерімен бірге ауыл шаруашылығының жаңа әдістері мен технологияларын ала отырып, Қазақстанға жаппай қоныс аудара бастады. Бұл жаңа өндірістердің дамуына және қала орталықтарының өсуіне әкелді. Алайда, дәл сол кезде Ресейдің Қазақстанды отарлауы елеулі зорлық-зомбылық пен қуғын-сүргінмен сипатталды. Орыс отырықшыларының жергілікті көшпелі қазақтармен жиі қақтығысып, көптеген байырғы халықтың қоныс аударуына және қырылуына әкеліп соқтырды. Сондай-ақ Ресей империясы қазақ халқына қатысты