Колчак үкіметі мен Алашорданың байланысы

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

                   Факультеті «Шығыстану»

                   Кафедрасы «Қиыр Шығыс»

СӨЖ

Тақырыбы: Колчак үкіметі мен Алашорданың байланысы

                                 Орындаған: Болатбек Аружан

                                      Тексерген: Абикенова К.Е

Алматы, 2021ж

Жоспар:

1. Алашорданың құрылуы
2. Директорияның құлауы
3. Колчак үкіметінің билік етуі
4. Колчактың ұлттық мәселеге көзқарасы

Ресейде патша билігінің құлауы нəтижесінде қазақтың ұлтжанды қайраткерлерінің ұйымдастырумен Қазақ жерінде «Алашорда» деп аталатын қазақтың ұлттық үкіметі (1917 жылы 13 желтоқсанда) құрылып, 1917–1920 жылдары өмір сүрді. Алаш автономиясының құрамына сол кездегі Бөкей ордасы, Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстарындағы, Каспий сырты облысындағы, Алтай губерниясындағы қазақтар мекендейтін аудандар енгізілді. [1, 125]

Қазіргі ресейлік зерттеушілердің пікірінше большевиктерден азат етілген Ресейдің шығыс аймақтарында құрылған демократиялық «үкіметтер» ішінде екеуі жетекші рөл атқарды. Бірі — Самара қаласында құрылған Комуч, екіншісі — орталығы Омбыда орналасқан Сібір уақытша үкіметі.

Екі үкімет 1918 жылы қыркүйекте Уфа қаласында өткен біріккен кеңесте бірігу туралы шешім қабылдап, 5 адамнан тұратын Директория құрып, бұрынғы Уақытша үкімет тұсында министр болған эсерлер партиясының мүшесі Н. Д. Авксентьевті төраға етіп сайлайды.

Бірақ сол жылы 18 қарашада Омбыда казак əскерлері төңкеріс жасап Директорияны құлатып, билік тізгіні П. В. Вологодскийге көшеді. Бұл үкімет көп ұзатпай демократиялық жолмен барлық билікті адмирал А. В. Колчакқа тапсырады.

Алашорда үкіметі 2-жалпы қазақ съезінің шешімдеріне сөйкес 1918 жылы 11-24 маусымында заңдық күші бар 8 пунктен тұратын қаулы-қарарлар қабылдады. Соған орай Колчак үкіметінің Ішкі істер министрі А.Гатгенбергер Ә.Бөкейхановқа бірнеше рет жеделхаттар жолдап, "Алашорда" шығарған жарлықтарды, жасаған зандарды ала келіңіз,"- дейді. Ә. Бөкейханов қазақ большевиктеріне қарсы нақты күрес жүргізуді назардан тыс қалдырмады. Оның С.Қадырбаевқа жолдаған "қазақтан шыққан большевиктерге еш рақым қылмаңыз" деген жедел хатынан Алашорда үкіметініц ісі қатаң тәртіпке негізделгені байқалады. Қазақ большевиктерінің іс-әрекеттері басқа облыстармен салыстырғанда Семей меи Орал облыстарында басымырақ болды. Солармен күресу мақсатында 1918 жылдың 8 маусымында "большевик заманында Алашқа қастық ойлап, зияншылық қылғандарды тергеуге "военно-полевой сот" ашу

жөніңде, одан кейін 1918 ж. 31 шілдесінде "ерекше қазақ соты мен тергеу комиссиясын кұру жөнінде қаулы қабылдайды32. Сарыарқа. 1919.№67.[№5,295-297б.]

1919 жылдың көктемінде Колчак әскерлері шабуылға шығып, Орск, Уфа, ал Сәуірде-Ақтөбені басып алып, Түркістанды кеңестік Ресейден айырды. Алайда, бұл жетістік уақытша болды. Алға басқан ақ армияның артында Колчак халқының анти-халықтық саясатынан туындаған шаруа көтерілістері басталды. 1919 жылдың наурыз айының соңында Көкшетау уезінің қоныс аударушы ауылдары көтеріліске шығып, ақ армияға  қарсы шықты. Сәуір айында Петропавл уезінің Всесвятский ауылында, Наурыз айының соңында Қостанай уезінің Долбушка және Боровское ауылдарында көтеріліс басталды. Көтерілісшілер тіпті уездік орталықты да игере алды, бірақ сәуір айының басында олар Қостанайдан шығарылып, Қызыл Армияның Ақтөбе майданының бөлімдерімен бірігуге шегінді. Сәуір айында Атбасар уезінің Марииновский ауылында көтеріліс басталып, тек мамыр айының соңында ғана тоқтатылды. Өскемен уезінде бірқатар көтерілістер орын алды. Әсіресе, Солтүстік Жетісу мен Тарбағатай тау бөктерінен қоныс аударған шаруалардың күресі жемісті болды. Мұнда көтерілісшілерден Черкасск қорғанысы  және "тау қырандары"отрядтары құрылды.Ақ армияның көктемгі-жазғы шабуылы большевиктерге қарсы күштердің соңғы жетістігі болды.