Қазіргі ағылшын және қазақ тілдері әлемінің антропонимикалық суреттерін зерттеу

1. Антропонимдердің күрделі түріне біз жеке есімдерді жатқызамыз - пуританизмнің ықпал ету кезеңіндегі сөз тіркестері (XVI-XVII). Астында есіммен-сөйлеммен (фразалық атау, есім-сөйлеу) әдетте етістігі бар қысқа мәтінді білдіретін кез келген оним түсініледі. Сал..: Live Well, Joy Again, More-Fruit, Free-Gift, From Above, praise-God, Sorry-for-Sin, No-Merit, Much-Mercey, Sin-Deny, Fear-Not.
2. Антропонимдердің күрделі түріне пуританизмнің ықпал ету кезеңіндегі сөйлем атаулары да жатады (XVI-XVII). Бұл атаулар егжей-тегжейлі күрделі сөйлемдер болып табылады және антропонимикалық номинация тәжірибесінің сирек жағдайын көрсетеді. Сал..: Jesus-Christ-came-into- the-world-to-save Barebone, If-Christ-had-not-died-for-thee-thou-hadst-been- damned Barebone.
3. Ластану арқылы пайда болған қазіргі күрделі антропонимдер. Астында контаминациямен біз басқа екі антропонимнің антропонимдерінен жаңа антропонимнің қалыптасуын олардың араласуы нәтижесінде түсінеміз. Сал..: Anella < (Ann(e)+ Ella), Saralinda < (Sara(h) + Linda), Marianne < (Mary + Anne). Бұл I антропонимнің жаңа түрі ескі үлгілерге бейімделіп, қайта оралады XVII-XVIII ғғ.

Күрделі антропонимдер типіне фамилиялар тобы да кіреді, олар да екі құрамдас бөліктен тұрады (Turnbull, Shakespeare, Redhouse, Whitehouse, Armstrong). Ағылшын фамилияларында топоним құраушы компоненттер жиі кездеседі: - ton, -field, -ford, -land, -wood, -brook. Ср.: Fenton, Millton, Wingfield, Clifford, Winston, Leghton, Carlton, Benton, Westwood, Holbrook, Rutland, Sherwood. Бұл антропобазалар белгілі бір аймақтан келген иммигранттарды сипаттайды.

Туынды антропонимдер. Жеке есімдер үлгі бойынша жасалады:

1. Антропобаза + кішірейткіш аффикс: -ie, -у (Johnie, Johny, Annie, Аппу, Evie, Evy).
2. Антропобазаның басында, ортасында немесе соңында кесілуі:

- аферез - бастапқы әріптер кешенінің жоғалуы: Ness < Agnes, Топу < Anthony, Drew < Andrew, Beth < Elizabeth, Tina < Christina; 

- синкопация — антропонимнің ортасында орналасқан әріптер кешенінің жоғалуы: Austin < Augustin, Aline < Adeline;

- апакопа — құлау кешеннің ақырғы әріптерді: Alec < Alexander, Alex < Alexandra, Alf < Alfred, Ag < Anes, Ben < Benjamin, Bart < Bartholomew, Dan < Daniel, Jess < Jessica, Ted < Theodore, Tom < Thomas, Will < William.

3. Антропонегізді қысқарту + кішірейткіш-септік жалғауы: -ie, -у:

- аферез көмегімен: Bettie, Betty, Nessie;

- апакопаның көмегімен: Benny, Danny, Teddy, Eddy, Maggy, Lizzie, Jessie.

Ұсынылған туынды құралдарды дербес антропонимдер ретінде пайдалану тенденциясының өнімділігін атап өткен жөн.

Ағылшын тіліндегі фамилиялардың үлгілері апелляциялық және антропонимдік негіздерден (ерлердің жеке есімдері) және антропоформанттардан жасалған − аффикстер мен аффиксоидтар. Қосымшалар - аффикс қызметін атқаратын түбір морфемалары. Барлық модельдер тарихи болып табылады және олардың дизайнын, негізінен, кейінгі орта ғасырлардағы бейнелерді алды (XVI-XIX жз).

1. Апелляцияға беру + тектік аффикс -ing: Fielding, Hunting, Whytting, Harding.
2. Апелляция + тегі қосымшасы -er. Берілген антропоформант білдіреді "орындаушының" бұрынғы тегі иелерінің қолөнерін, кәсібін, кәсібін түсіндірген. Сал..: Turner, Baker, Booker, Cooper, Archer, Chandler, Gardner, Carter, Fletcher, Miller, Trinder, Sawer, Hooper, Parker, Potter.
3. Апелляцияға беру + тектік аффиксоид -man. Берілген аффиксоид сәйкес келеді аффикстің мәніне -er, меншік иелерінің белгілі бір қызметке қатыстылығын ашады: Chapman, Sherman.
4. Антропонегіз + тектік аффикс: -s, -es. Ср.: Johns, Johnes, Hughes, Hanks, Williams, Bruning, Franks, Philips, Edwards. Өздеріңіз білетіндей, тегі − патрониммен салыстырғанда анағұрлым жас антропонимикалық формация. Деректер антропоформанттар тарихи − патронимдік қосымшалар туыстық, отбасылық қатынастарды ашады. Екі мүшелі атау формуласын қалыптастыру барысында фамилияларды рәсімдеу үшін әкесінің аты модельдері алынды.
5. Антропоназа + тектік аффиксоид -son: Adamson, Johnson, Robertson, Richardson, Wilson, Dawson, Jackson, Johnson, Lawson, Carlson Аффиксоидтың мәні аффикстің мәніне сәйкес келеді: s, -es.
6. Антропобазаның қысқартылуы + тектік аффиксоид -son: Thomson, Nixon (< Nick + son), Dixon (Dick + son).
7. Антропонегізді қысқарту + тектік аффикс: -cock, -kin: Atkin, Malkin, Tomkin, Adcock, Babcock Бұл қосымшалар өнімді болды XI-XIV ғғ. Енді оларды осы кезеңде қалыптасқан ағылшын фамилияларынан табуға болады Орта ғасырлардың (XI-XVI).

Қазақ тілінде ерекшеленеді қарапайым антропонимдер, біреуінен тұратын антропонегіздер. Этимологиялық тұрғыдан олардың көпшілігі мыналарға жатады көне түркі, көне қазақ, ал белгілі бір бөлігі – қ ерте меңгерілген лексикаға. Кейде олардың бастапқы көрінісін анықтау қиын және мүмкін емес, өйткені көптеген жағдайларда олар сүйектенген пішіндердің сипатына ие. Осы себепті қазіргі қазақ тілінде антропонимдердің едәуір бөлігі типке жатады Бабас, Ондақас, Жияс, Қияс, Қожақ, Жадан, Әлішпан, Малмақ, Қоблыс, Түрке апелляциялық мағынасы жойылған және басқа тілге аударуға келмейтін ажырамас негіздер ретінде танылады.