Прынцыпы беларускай арфаграфіі

Прынцыпы беларускай арфаграфіі. Напісанні, заснавваныя на іх

Арфарафія – сістэма правілаў перадачы вуснай мовы, якія устанаўліваюць аднастайнае, абавязковае для ўсіх унармаванае напісанне слоў і марфем.

Армаграфія мае і другое значэнне – раздзел мовазнаўства, які вывучае правілы перадачы вуснай мовы на пісьме.

Беларускі правапіс грунтуецца на двух тыпах – марфалаічным і фанетычны. Паводле фанетычнага прынцыпу гукі перадаюцца на пісьме адпаведна літаратурнаму вымаўленню.

САВЕТ-САВЕЦКІ

На фанетычным прынцыпе рунтуюцца наступныя правілы:

На фанетычным прынцыпе грунтуюцца наступныя напісанні :

1. Правапіс на месцы гукаў О, Эпасля цвердых і зацвярдзелых зычных вы ўсіх енаціскных складах літары А

БОР-БАРЫ

. Ненаціскны О захоўваецца толькі у канцы іншамоўных слоў пасля галоснай.
ТРЫО, ТОКІО

1. Правапіс Я на месцы Е,Ё у першым складзе перад націскам
   ВЕСЕЛА-ВЯСЁЛЫ
   Але Е захоуваецца у словах ДЗЕВЯТЫ, ДЗЕСЯТЫ, СЕМНАЦЦАЦЬ, ВАСЕМНАЦЦАЦЬ, у словах неславянскага паходжання, у тым ліку ва ўласных назвах на  Г,К, Х
   АПЕРАЦЫЯ, ГЕРМАНІЯ
2. Правапіс прыставак З, БЕЗ, БЯЗ, УЗ,РАЗ, РОЗ, ЦЕРАЗ
   БЯЗДОЛЬНЫ, УЗНЯЦЬ, РАСКАЗАЦЬ
   Прыстаўка З перадаецца літарай Сперад галоснымі А,У,Ы
   САГІТАВАЦЬ. АЛЕ : ЗЫНАЧЫЦЬ
3. Абазначэнне на пісьме цвердых зычных Д і Т літарамі ДЗ, Ц перад галоснымі Е,Ё, І, Ю,Я і мяккімі В’, М’ у корані слова
   ЛЮДЗІ, ДЗВЕРЫ
4. Правапіс спалучэнняў ЗН,НЦ, РЦ,РН, СН, СЛ замест этымалагічных ЗДН, ЛНЦ, РДЦ,РДН, СТН, СТЛ
   СОНЦА, СЭРЦА, АБЛАСНЫ, ШЧАСЛІВЫ
5. Напісанне літары Ц на месцы спалучэнняў ТС, ЧС, КС, ЦС
   САВЕЦКІ, СВАЯЦКІ
6. Напісанне літары С на месцы спалучэнняў ЖС, ШС, ГС, ХС, а таксама С на месцы СС
   Мнотсва, княства, таварыства, рускі. АЛЕ : ДОБРУШСКІ
7. Напісанне Т на месцы ДТ у канцы іншамоўных слоў
   ШМІТ,Г УМБАЛЬТ
8. Напісанне падвойнага Ч на месцы суіксальнага ЦК перад -ІН(-ЫН) у геарафічных назвах
   ПОЛАЧЧЫНА, СЛУЧЧЫНА
9. Правапіс падоўжаных зычных паміэ галоснымі на пісьме перадаецца падваеннем адпаведных літар. Падаўжэнне на пісьме не перадаецца у словах ІЛЬЯ, УЛЬЯНА, КАСЬЯН, ЛЬЕ, ЛЬЕЦЦА, РАЗАЛЬЮ і у словах іншамоўнага паходжання- камуніст, асістэнт, тона. АЛЕ : ВАННА, МАННА, ПАННА, МЕККА
10. Напісанне адной літары С у словах расада, расаднік, расол, ростань

Паводле марфалаічнага прынцыпу аднастайна перадаюцца на пісьме марфемы, незалежна ад таго, як яны вымаўляюцца. Марфалагічны прынцым дазваляе захаваўь марфемную структуру слова

На марфалаічным прынцыпе грунтуюцца наступныя правілы :

1. Правапіс зычных на канцы і у сярэдзіне слова перад глухімі (снег), глухіх перад звонкімі(малацьба), свісцячых перад шыпячымі (заказчык), шыпячых перад свісцячымі (мыешся)
2. Правапіс зычных на стыку марфем : у геарафічных назвах на канцы зычныя асновы З,Ж,Ш, Г,Х перад суфіксальным Х захоўваюцца у прыметніках : каўказскі, латышскі. Канцавыя зычныя асновы перад суфіксам ЧЫК перадаюцца нязменна : перабежчык. Захоўваецца канцавы зычны асновы Д перад суфіксальным С у прыметніках і назоўніках : заводскі, грамадства
3. Напісанне спалучэнняў ДЦ, ТЦ, ЧЦ : у лодцы, ЖС, ШС у дзеясловах : збіраешся,  ЗЖ, ЗДЖ : зжаць
4. Напісанне спалучэнняў СЧ, СШЧ :расчоска, пяшчаны
5. Напісанне зычных Б, Д на канцы прыставак АБ, АД,  НАД, ПАД : абступіць, надпісаць
6. Напісанне Е у прыназўніку БЕЗ і часціцы НЕ : без клопату, не чуў
7. Правапіс караневай галоснай Я : сувязь, дзесяць
8. Правапіс суфіксаў Н, ЕН у дзеепрыметніках . Суфікс ЕН маюць дзеепрыметнікі, утвораныя ад дзеялова з асновай на І : акрыліць – акрылены
9. Напісанне суфіксаў ЯЗЬ, ЯДЗЬ : дробязь

Традыцыйныя напісанні – напісанні, якія перадаюцца па традыцыі, напрыклад, правапіс вялікай літары у дакументах міжнароднага значэння