Дәстүрлі геосаясат

5-апта. 5-семинар

Тақырыбы: Дәстүрлі геосаясат

 - Дәстүрлі геосаясаттың негізін қалаушы қағида ретіндегі жағрапиялық детерминизм.

- 19-20 ғасырдың басындағы әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдағы дәстүрлі геосаясат жөніндегі ойлар.

Дәстүрлі геосаясаттың негізін  әлеуметтік дарвинизммен бірге ,халықаралық қатынастарда табиғи және географиялық факторлардың рөлін нақтылайтын географиялық детерминизм құрайды.  Кеңістікті ұйымдастыру(меншіктеу), геосаяси кеңейту нәтижесінде мемлекет немесе құрылғының (әскери-саяси, экономикалық, мәдени) әсерін кеңейту тек географиялық фактор негізінде жасалуы мүмкін емес. Қазіргі кезде географиялық фактор әскери-саяси кеңістікте маңызды рөл атқара алмайды және ядролық ереуілден немесе трансұлттық терроризмден қорғалмайды. Теңіз және құрлықтың (Талассократия және теллурократия) қарсыласуы тарихи үдерістің «қозғалтқышы» болып табылатын геосаяси дуализмнің негізін құрайды. Бұл негізгі дәстүрлі геосаясаттың объектілері әлемнің екі қарама-қарсы теңіз күші мен континенталдық державалардың айырмашылығын көрсетеді. Бұл дихотомия көптеген дәстүрлі геосаяси модельдерде қолданылады.

 «Теңіз қарақшылары» негізін салған теңіз өркениетіне Фридрих Ратцель батыс немесе атлантикалық әлемді жатқызды. Теңіз өркениеті сыртқы әлемге ашықтықпен ерекшеленеді ,сонымен қатар Ұлы географиялық жаңалықтарды жүзеге асырды. Жылжымалы және экономикалық тұрғыдан тиімді теңіз байланысы, әскери және сауда флоты бар теңіз державалары Дүниежүзілік мұхиттың жағалау аймағын жаңа жерлерді отарлау үшін плацдарм ретінде пайдаланды. Теңіз күштері навигация еркіндігін, бұғаз бен теңіз бостандығын, порттар мен теңіз жағалауларының «ашықтығын», сауда еркіндігін қамтамасыз ететін әртүрлі артықшылықтарды талап етеді. «Теңіз логикасы» «ашық қоғамның» іргелі принциптерінің бірі болды.

Континенталдық өркениет консервативті, қорғаныстық бастамамен сипатталады. Континент «жабық қоғамның» жабық өмірін жалғастырады. «Теңіз элементі» жағалауларды бүркеп, Хартлендті немесе орталық жерді басқаруға тырысады. Хартлендті басқару әлемге үстемдік ету жолын ашады.

Дәстүрлі геосаясаттың іргетасына айналған іргелі доктрина - Фридрих Ратцельдің «өмір сүру кеңістігі» теориясы, бұл әлемдік өркендеуге әкелетін динамикалық аймақтық өсудің арқасында мемлекеттің өркендеуін сипаттайды.

Маккиндер планетаның екі макрогеографиялық аймағын - мұхиттық жарты шар (Батыс жарты шар және Британ аралдары) және құрлықтық жарты шар немесе адамзат қоныс аударуының басты аймағы - Әлем аралын(Еуразия мен Африка) көрсетеді. Дүниежүзілік аралдың орталық аймағы (Орыс жазығы, Батыс Сібір және Орталық Азия) - теңіз түбіне енуге жол бермейтін Heartland Zone. Бұл барлық әлемді бақылау үшін өте тиімді географиялық плацдарм. Яғни, «Хартлендті басқару – әлемдік аралды басқару. Кім әлемдік аралды басқарса – сол бүкіл әлемді басқарады»