Халық табысы тұрмыс деңгейінің көрсеткіші ретінде

Халық табысы тұрмыс деңгейінің көрсеткіші ретінде

«Халықтың тұрмыс деңгейі» категориясының бір мәнді анықтамасы жоқ, сондықтан да оның статистикалық сипаттамасы үшін қажет көрсеткіштер тізімі де пікірталас тудырады. Тұрмыс деңгейі жекелеген адам, отбасы не әлеуметтік топ ие болатын тауарлар мен қызметтер жиыны ретінде анықталатын тәсіл кең тараған. Сонымен қатар, тұрмыс деңгейінің маңызды индикаторларының бірі болып тауарлар мен қызметтерді, түрлі активтерді алу мүмкіндігін анықтайтын үй шаруашылықтарының табыстық көрсеткіштері табылады. Табыстар тұтыну шығындары мен болашақ шығын көзі болып табылатын жинақты не болмаса, тұрмыс деңгейіне әсер ететін қаржылық активтер мен мүліктерді иемденуді қаржыландыру үшін қолданылады.

Халықтың тұрмыс деңгейін сипаттайтын жалпы ортақ көрсеткіш болмағандықтан, оны талдау үшін бірқатар статистикалық көрсеткіштер есептеледі және оларды келесідей топтауға болады:

• халықтың табыс көрсеткіштері;
• материалды игіліктер мен қызметтерді тұтыну және шығын көрсеткіштері;
• жинақтар;
• халық табысын саралау көрсеткіштері;
• әлеуметтік-демографиялық көрсеткіштер;
• халықтың тұрмыс деңгейінің жалпы бағалаулары.

Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер зерттелініп отырған категорияның көбіне сандық жағын көрсететінін айта кету керек. Халықтың тұрмыс деңгейінің сапалық сипаттамасы үшін өмір сапасы жөнінде көрініс беретін әлеуметтік статистика көрсеткіштерін қолдану қажет. Олардың қатарына негізгі демографиялық статистика, денсаулық сақтау, тұтынылатын азық-түлік өнімдерінің құрамы мен сапасы, сауаттылық деңгейі мен мәдениет дәне білім беру аясының жағдайы, т.б. көрсеткіштері жатады. Көрсетілген көрсеткіштер халықтың әл-ауқатын толығырақ сипаттау үшін қолданылады.

Халық табысы нақты бір уақыт аралығында үй шаруашылықтарымен алынған немесе өндірілген ақшалай не табиғи құралдар жиынтығын білдіреді. Табыстар жұмысшы еңбегі мен басқа көздер есебінен құрылады. Олардың тұрмы деңгейді бағалаудағы рөлі халықтың тұтыну деңгейі мен құрылымының табыс шамасына тәуелділігімен анықталады.

Қазақстан Республикасының статистикасында көрсетілетін көрсеткіштердің бірі болып халықтың ақшалай табыстары табылады. 2005-2015 жылдар аралығы үшін көрсеткіштер келесі 1 суретте бейнеленген.

Сурет 1. Халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстары, теңге

[pic 1]

Ескерту – ҚР статистикасы бойынша Агенттігінің деректерінің негізінде құрылған

Халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстарының көрсеткіштері 2005-2015 жылдар аралығында өспелі екені графиктен көрініп тұр. Көрсеткіш 15787 теңгеден 67321 теңгеге дейін жоғарылаған.    

Келтірілген деректерді қарастыра отырып, халықтың ақшалай шығыстарын да ескеру қажет.

Сурет 2. Орташа жан басына шаққандағы халықтың ақшалай шығыстары, теңге

[pic 2]

Ескерту – ҚР статистикасы бойынша Агенттігінің деректерінің негізінде құрылған

Жоғарыдағы графиктен байқағанымыздай, халықтың жан басына шаққандағы ақшалай табыстары да өсу тенденциясын көрсетіп тұр.

Халықтың басым бөлігі үшін негізгі табыс көзі болып еңбектері үшін ақы түріндегі жалақылары табылады. 1 кестеде ҚР аймақтары бойынша қызметкерлердің орташа айлық жалақысы көрсетілген.  

Кесте 1. Өңірлер бойынша жұмысшылардың орташа айлық атаулы жалақысы

Ескерту – ҚР статистикасы бойынша Агенттігінің деректерінің негізінде құрылған