ХІХ-ХХ ғасырдағы қазақ ағартушыларының саяси көзқарастары, саяси ойлары

             Қазақстан Республикасының білім және

            ғылым министрлігі Әл-Фараби атындағы                                    

                      Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

Факультеті: «Механика және Математика»

Кафедрасы: «Математика»

             СӨЖ

     Тапсырманың аты :ХІХ-ХХ ғасырдағы қазақ ағартушыларының саяси көзқарастары, саяси ойлары

Орындаған: ММ 23-7 тобы  

Қалмахан Назерке.     

                                             Алматы- 2023ж                                                                             

                                                    Эссе

  ХІХ-ХХ ғасырдағы қазақ ағартушыларының саяси көзқарастары, саяси ойлары. 

Қазақ халқының рухани мәдениетінің даму тарихында XIX ғасырдың екінші жартысы өзгерістерге толы болды. Осыған байланысты дәл осы уақытта Қазақстанда ағарту мәдениеті пайда болып, дамиды. Адам ойының жəне ғылымның даму жолында дін тұрған жерде ағартушылық дүниетаным пайда болады. Бұл қазақ ойының тарихындағы өте ғажайып құбылыс десек, қателеспейміз. Осы уақытта Қазақстанда ағарту ісі дами бастады. Оның классикалық өкілдері Ш Уәлиханов            Ы Алтынсарин және А Құнанбаев. Олар көп салалы мәдениеттің барлық саласын дамытуға үлес қосты. Оның үстіне олардың әрқайсысының мәдениетте түбегейлі айналысқан, белгілі бір бағыттары болды. Осы қызметіне қарап халық Шоқанды - ғылымды дамытушы Ыбырайды - оқу ағарту ісін дамытушы, ол мәдениет пен білімнен артта қалған ел - жұртын көрші елдің өнер - білімін, техникасын игеруге шақырып қана қоймай, сол игі істі тікелей жүзеге асыруға да өлшеусіз үлес қосты. Қазақ даласында, тұңғыш рет орыс үлгісіндегі пәндік білім беретін мектептер ашып, оған орыс алфавиті, негізінде оқулықтар жазды, өзі сабақ беріп, жана талапқа сай келетін мұғалімдер дайындауга күш салды. Абай да патшалық дара биліктен орыс халқын айыра білді. Орыс-қазақ еңбекшілерінің достығын уағыздаған Абай ұлы халықтық тілін, мәдениетін үйренуге шақырды. Абай Құнанбаев заманның барлық кемшіліктерін, қазақтардың артта қалушылығын, жалқаулығын және байлардың, іссіздігін барлығын малшылықпен байланыстырған. Көшпелі мал шаруашылығын адам еңбегінің қарабайыр, шаруашылықтың қарапайым формасы деп санаған.           Ш. Уәлиханов жазғандай: «... мал жазда да, қыста да далада жүріп, тамақты даладан табады». Өндірістің мұндай жағдайларындағы бұл кәсіп ауа райы және жер сапасына тікелей байланысты болады. Адам енжар роль ойнайды. Әрине, мұндай шаруашылық, өндірістің жаңа, одан әрі дамыған өндіріс түрлерінің пайда болуына себеп бола алмаған. Әрине, қазақ ағартушылары бұл жайлы ерекше толғанған. Олардың пікірлерінше, қазақ қоғамның артта қалушылығының -екінші себебі халықтың селқостығы, енжарлығы, маңызды саяси мәселелерге нем құрайлы қарауы. Өзінің «Сот реформасы туралы жазбаларда» Ш. Уәлиханов жазғандай, «өз-өзін қорғаудың жоқтығы және селқостық» халықтың артта қалушылғы себебінен» шығады деп таныған.