Мемлекеттік бюджет – экономиканы басқару құралы

Эссе

Мемлекеттік бюджет – экономиканы басқару құралы.

Мемлекеттік бюджетті, басқа экономикалық категориялар сияқты, мемлекет перспективалық және ағымдағы әлеуметтік-экономикалық міндеттерді практикалық шешу үшін белсенді пайдаланады. Мемлекет бюджетті өзінің ұйымдастырушылық функциясын жүзеге асырудың маңызды құралы ретінде қолдана отырып, оны экономиканы басқарудың тиімді құралына айналдырады. Бюджетті экономиканы басқару құралы ретінде қолдану маңызды сипаттамаларға байланысты: яғни оның заң күші бар; онда қоғамдық өндірісті дамытуға, оның тиімділігін арттыруға, қоғам мүшелерінің қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған бағдарламалар тікелей көрініс табады. Бюджет үлкен жұмылдыру және ұйымдастырушылық мәнге ие, бұл бюджеттік қатынастарды пайдаланудың құқықтық формасына байланысты.

Мемлекеттік бюджетті экономиканы басқару құралы ретінде сипаттай отырып, бұл құралдың рөлі объективті түрде алдын-ала анықталғанын, біріншіден, негізгі қаржылық құжат арқылы бюджеттік қатынастарды пайдалану формасын анықтайтын экономикалық қатынастарды әмбебап реттеумен; екіншіден, оны қоғамдық өндіріске әсер етудің маңызды экономикалық тетігі ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін мемлекеттік бюджеттің бөлу сипатымен белгіленгенін атап өткен жөн. Бюджеттің маңызы мен рөлі оның экономикалық тұтқа ретіндегі ерекшелігіне байланысты, өйткені ол әлеуметтік өнімді бөлу саласының құнды тұтқасы және өте кең ауқымға ие тұтқа болып табылады.

Мемлекеттік бюджет қоғамдық өнімнің құнын экономика бөлімшелері, аумақтар, секторлар арасында қайта бөлудің жетекші және ұйымдастырушылық рөлін атқарады. Бюджеттік өзара байланыстар арқылы экономиканың қаржылық жағдайы реттеледі, қаржы ресурстары ел аумағы бойынша қайта бөлінеді, қоғамдық өнімнің ұдайы өндіру құрылымының өзгеруі қамтамасыз етіледі. Бюджеттің көмегімен елдің ұлттық табысының құрамындағы тұтыну және жинақтау қорлары арасында түпкілікті пропорциялар қалыптасады.

Шығындарды бөлудің нақты бюджеттік саласының болуы мемлекеттің табиғаты мен функцияларына байланысты. Мемлекет басым салаларды қаржыландыру, бүкіл қоғам көлемінде әлеуметтік-мәдени іс-шараларды өткізу, қорғаныс сипатындағы міндеттерді шешу, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жабу үшін орталықтандырылған қаражатқа мұқтаж. Осылайша, мемлекеттік бюджеттің болуы адамдардың субъективті қалауының нәтижесі емес, кеңейтілген көбею қажеттіліктеріне, мемлекеттің табиғаты мен функцияларына байланысты объективті қажеттілік.

2009 жылы Қазақстан Республикасында алғаш рет үш жылдық бюджет қабылданды, ол мемлекеттік бюджеттік жоспарлаудың жаңа жүйесінің базасына айналды. Түпкілікті нәтижеге бағдарланған бюджеттеу бір жылдан асатын кезеңге стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуді жоспарлау мақсатында opта мерзімді бюджетті қалыптастыруды көздейді. Көпжылдық бюджеттеу мемлекеттің орта және ұзақ мерзімді стратегиясының заңнамалық шешімдерінің сәйкестігін белгілеу, бюджеттік процестің сабақтастығын қамтамасыз ету және фискалдық тәртіпті арттыру, бюджеттік процестің ашықтығы мен тиімділігін арттыру сияқты міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.