Бюджеттік салық түсімдерін жоспарлау

Салықтық жоспарлау мен болжаудың негізгі мақсаты – бюджеттік тапсырмалардың сандық және сапалық көрсеткіштердің экономикалық негізділігін қамтамасыз ету және салықтық концепциялардың заңдық тәртібінде қабылданған ережелерден кейін елдің әлеуметтік – экономикалық дамуын қамтамасыз ету. Бұл мәселенің орындалуы біржағынан қаржыны молайту (ағымдағы салықты жоспарлау) және келешектегі перспектива (салықтық болжау). Осымен байланысты салықтық жоспарлаудың тактикасы мен стратегиясы ерекшелінеді.

Қазақстанда бюджет кірістеріне салықтық түсімдерді жоспарлау мәселелері олардың құнына әсер ететін факторлар мен көрсеткіштердің тұрақты өзгеруіне байланысты әрқашан өзекті болып қала берді.

Бюджеттік салық түсімдерін жоспарлау – бұл әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер туралы деректер мен олардың өзгеруі туралы болжамдар негізінде бюджет түсімдерінің нақты көлемі түріндегі мақсаттарды белгілеу жөніндегі уәкілетті органдардың қызметі.

Салық түсімдерін болжау – ағымдағы тенденцияларды талдау негізінде әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштердегі өзгерістердің ықтималдық моделін құру бойынша уәкілетті органдардың қызметі.

Салық түсімдерін жоспарлаудың пәні мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы өзара әрекеттесу құбылыстары мен процестерінің себеп-салдарлық байланыстары болып табылады.

Кең мағынада жоспарлаудың мазмұны жүйенің, оның бөліктерінің, элементтерінің, процестер мен құбылыстардың болашақтағы мінез-құлқын ғылыми негіздеуден көрінеді.

Жоспарлау, бюджетті әзірлеу белгілі бір көрсеткіштерге қол жеткізу мақсатын қоюмен байланысты.

Болжау - бұл зерттеу сипаты, оның нәтижесі белгілі бір ықтималдық мәндері мен көрсеткіштері болып табылады, оларды пайдалану мақсаттарды, соның ішінде жоспарларды қоюдың негізділігін арттыруға көмектеседі.

Мақсаттылық пен заңсыздыққа жол бермеушілікті үйлестіру қажеттілігі негізінде салықтық жоспарлаудың негізгі принциптері мыналар болып айқындалады:

• салықтық жоспарлауды жүзеге асыруда қолданыстағы заңнама талаптарын сақтау;

• салық саясаты құралдарын қолдану нәтижесінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің жиынтық салық міндеттемелерінің азаюы;

• олардың ең оңтайлысын таңдай отырып, салықтық жоспарлаудың бірнеше баламалы нұсқаларын қарастыру;

• қолданыстағы заңнамаға енгізілген өзгерістерді барынша қысқа мерзімде есепке алу мақсатында уақтылы түзету;

• тұтастай алғанда және оның барлық құрамдас бөліктерін қоспағанда, схеманың түсініктілігі мен экономикалық орындылығы.

Салық жүйесі тұрақты жұмыс істейтін көптеген елдерде салық түсімдерін жоспарлау процесін әдістемелік қамтамасыз ету мінсіз математикалық аппаратты пайдалана отырып, экономикалық болжамдарға негізделген.

Мұндай есептерді жасаудың отандық тәжірибесі үлкен емес, бұл нарықтық қатынастарға көшу кезінде орын алған бюджетке төлемдер жүйесіндегі және тиісінше оларды бағалау әдістеріндегі түбегейлі өзгерістермен түсіндіріледі.

Негізгі және кеңінен қолданылатын салықтық жоспарлау құралдарына мыналар жатады:

• салық заңнамасында көзделген салық жеңілдіктері;

• салық ставкаларын салық түрлері бойынша саралау;

• арнаулы салық режимдері мен салық салу жүйелері;

• қосарланған салық салуды болдырмау туралы келісімдерде және басқа да халықаралық шарттар мен келісімдерде көзделген жеңілдіктер;

• нақты салықтар бойынша салық базасын анықтау әдістері.

Қазіргі уақытта қысқа мерзімді қаржылық болжамдарды құрастыру кезінде кірісті болжаудың екі тәсілі қолданылады, бұл экстраполяциялық тәсіл және модельдеу.

Экстраполяциялық тәсілге сәйкес кірістің болжамдық мәні олардың өткен мәндеріне байланысты.

Бұл