Қор биржалары қызметі статистикасының мазмұны, мақсаты және негізгі міндеттері

1. Қор биржалары қызметі статистикасының мазмұны, мақсаты және негізгі міндеттері

Қор биржасы стандартты қаржы құралдарымен сауда жасау үшін ұйымдастырылған нарық болып табылады. Қор биржасындағы процестер жаппай және сандық сипатқа ие, сондықтан ол статистикалық зерттеу объектісі бола алады. Қаржы нарығының басқа сегменттерімен салыстырғанда қор биржасы ең статистикалық тұрғыдан кең.

Қор биржалары қызметінің статистикасының мақсаты бағалы қағаздардың биржалық саудасының жай-күйін және дамуын зерттеу болып табылады.

Қор биржасы статистикасының міндеттері мыналарды қамтиды:

- қор биржасы нарығы туралы неғұрлым толық және барабар ақпаратты (тауарлар, бағалар, мәмілелер, Эмитенттер, инвесторлар және қаржы делдалдары сияқты бағалы қағаздар, нарық көлемі, нарықтағы тәуекелдер деңгейі, нарықтың өтімділігі және т. б.) жинауды қамтамасыз ету);

- қор биржасы нарығын реттеу және дамыту саласында инвестициялық және басқару шешімдерін қабылдау үшін ақпараттық база құру;

- биржалық процестерді статистикалық байқау әдіснамасын жетілдіру және тиісті заңдылықтарды анықтау;

- қор нарығының конъюнктурасын талдау;

-қор биржасында қалыптасатын және іскерлік белсенділіктің жай-күйін, Макроэкономиканың даму үрдістерін сипаттайтын базалық қаржылық көрсеткіштерді ақпараттық-әдіснамалық бақылауды қамтамасыз ету және т. б.;

- биржалық көрсеткіштерді талдау және болжау әдіснамасын әзірлеу.

Қор биржалары мен қор нарығын Статистикалық зерттеу объектісі бағалы қағаздармен биржалық операциялар болып табылады.

Қор биржалары статистикасының мәні бағалы қағаздардың биржалық саудасының сандық сипаттамалары және осы негізде экономикадағы қаржы ресурстарын қайта бөлу, сондай-ақ биржалық инфрақұрылым мен биржалардың шаруашылық объектілері ретіндегі қызметі болып табылады.

2. Биржалық статистиканың негізгі көрсеткіштері

Қор биржалары қызметінің статистикалық көрсеткіштеріне мыналар жатады:

- биржалық мәмілелер бағасының көрсеткіштері;

- биржалық сауда-саттық көлемінің көрсеткіштері;

- шаруашылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар ретінде қор биржаларының көрсеткіштері;

- қор нарығының даму көрсеткіштері.

Биржалық мәмілелер бағасының көрсеткіштері

Бағалы қағаздардың баға сипаттамалары қор нарығының баға динамикасын талдау, модельдеу және болжау үшін, оның өтімділігін, тәуекелін және т. б. бағалау кезінде қолданылады.

Қор биржасының негізі аукцион болғандықтан, баға көрсеткіштері аукциондық бағалар сипатына ие (яғни сатушылар мен сатып алушылардың жария жарысы нәтижесінде қалыптасатын бағалар).

Биржалық қызметті статистикалық зерттеудің баға көрсеткіштері екі топқа бөлінеді:

- бастапқы нарықтың бағасы, олардың ішінде ең бастысы кесімді баға және өтеу бағасы болып табылады;

- қайталама нарықтағы бағалар, ең алдымен орындау, ашу, жабу, сұраныс пен ұсыныс бағасы.

биржалық бағалы қағаздар бағасының серпіні мен ауытқуының сипаттамалары сондай-ақ көрсеткіштер пайдаланылады:

- вариациялар-көрсеткіштердің осы тобына дисперсия, бағаның орташа квадраттық ауытқуы жатады, ол бағалы қағаздарға салымдардың тәуекелділігін талдау үшін пайдаланылады, сондай-ақ вариация коэффициенті;

- бағаның өзгеруі-бұл ағымдағы күнгі сауда сессиясының жабылу бағасы мен алдыңғы күнгі сауда сессиясының жабылу бағасы арасындағы айырмашылық;

- орташа өлшенген баға - бұл сауда сессиясы кезінде бағалы қағаздармен мәмілелер жасалған бағалардан өлшенген орташа арифметикалық; бұл ретте сатылған бағалы қағаздардың саны салмақ болып табылады;

- ең жоғары (ең төмен) баға - сауда сессиясы (ай, тоқсан) ішінде нақты бағалы қағазға биржалық мәмілелерде тіркелген ең жоғары (төмен) баға. Халықаралық практикада соңғы 52 апта (соңғы жыл) ішінде тіркелген ең жоғары және ең төменгі баға көрсеткіштері жиі пайдаланылады.

Әрбір биржалық бағалы қағаз үшін күнделікті белсенділікті талдау үшін келесі көрсеткіштер анықталады (бір күнде):

- баға белгілеу-сатып алу және сату кезіндегі ең жақсы баға белгілеу;

- мәмілелер-бірінші мәміленің бағасы, жүргізілген мәмілелердің саны, мәміленің ең жоғары бағасы ең төменгі мәміле бағасы соңғы мәміленің бағасы, соңғы мәміле бағасының жабылу бағасына өзгеруі, соңғы мәміленің көлемі, орташа өлшенген баға.