Жаһанданудың ұлттық мемлекеттерге әсері

Жаһанданудың ұлттық мемлекеттерге әсері - бүгінгі күнге дейін жалғасып келе жатқан пікірталас тақырыбы. Бұл тек сол немесе басқа ұлттық мемлекеттің болашағы туралы ғана мәселе емес, ол адам құқықтарын қорғау, қоршаған ортаның болашағы, босқындарды қабылдау және т.б.сияқты аспектілерде шешуші болып табылады.

Дүниежүзілік ақпараттық қоғамның қалыптасуы мен қалыптасқан халықаралық қатынастар жүйесін қайта құру процесінде маңызды және кезек күттірмейтін міндет - осы жағдайларда ұлттық мемлекеттің рөлі мен тарихи болашағын анықтау.

Жаһандану жағдайында мемлекет саяси институт ретінде өзгеріске ұшырайды. Жаһандану мемлекеттік және саяси субъектілердің деңгейлерін әртараптандырады, функциялардың едәуір бөлігі «жоғарыға» - ұлтүстілік органдарға, ал «төменге» - аймақтық және жергілікті органдарға беріледі. Алайда, қазірдің өзінде ұлттық мемлекет шешім қабылдау процесінде маңызды буын болып қала береді. Қазіргі дәуірдің және ұлттық мемлекеттердің өмір сүруінің бұрынғы тарихи кезеңдерінің айырмашылығы мынада: мемлекет дамуының бірқатар параметрлері мен бағыттары басқа деңгейлерде анықталады.

Жаһандану туралы классикалық пікірталастардың бірінде Э.Гидденс ұлттық мемлекеттің дамуын жаһандану үдерісімен бірге қарастырды. Гидденс кез-келген ұлттық мемлекет әу бастан еуропалық болған, кейін бүкіл әлемге тарап, жаһандық жүйеге айналған басқа мемлекеттердің жүйесінде болған деп санайды. Кейбіреулер бұл жүйе қазір жекелеген мемлекеттердің егемендігін әлсіретеді деп санайды, бірақ Гидденс мемлекеттердің егемендігі әрқашан тек өздеріне ғана емес, сонымен қатар тұтас жүйеге байланысты болған деп сендіреді. Оның пікірінше, кейбір мемлекеттер, мысалы, БҰҰ сияқты ұлтүстілік ұйымға кейбір құқықтарды жүзеге асыру мүмкіндігін беру арқылы ұлттық мемлекеттердің егемендігінің әлсіреуі айқын әсіреленген, өйткені іс жүзінде БҰҰ-да құрылған жаңа мемлекеттерді қолдаумен көбірек айналысады деп түсіндіреді.

Сонымен бірге көптеген заманауи зерттеушілер бірауыздан қазіргі кезде жаһандану ұлттық мемлекеттердің әлсіреуіне әкеліп соқтырады деген пікір айтады. Мысалға, М. Кастеллстің пікірінше, «жаһандану ұлттық мемлекеттің автономиясы мен оның шешім қабылдау қабілетіне нұқсан келтіреді». Бұл ұстанымын нақтылау үшін келесі аргументтерді келтіреді:

• халықаралық құқық пен ұйымдардың дамуы ұлттық егемендіктің әлсіреуіне әкеледі;

• ғаламдық экономикалық интеграция экономикаға ұлттық бақылауды бұзады, ұлттық үкіметтердің әрекеттерін шектейді және мемлекеттерді әлсіретеді;

• ұлттық үкіметтерге трансұлттық қоғамдық және діни қозғалыстар төменнен нұқсан келтіреді;

• жаһандық коммуникацияның өсуі мемлекеттер үшін өз шекараларының қауіпсіздігін сақтауды барған сайын проблемалық етеді;

• ұлттық бірлік этникалық және діни сәйкестіктің өсуімен бұзылады, бұл сепаратизмді ынталандырады, яғни, жекелеген қауымдастықтардың мемлекеттен бөлінуіне ұмтылу.

Мұның бәрі ұлттық мемлекеттер көп ұзамай тарихи аренадан жойылып, жаһандық қоғамға жол ашады дегенді білдіре ме? Кейбір авторлар осылай болады деп сенсе, енді біреулері ұлттық мемлекеттің «әлсіреген нұсқасы» әлі де қалады деп санайды. Мысалы, Зигмунд Браун (1998) жаһандық капитализм өз елдерінде тәртіпті сақтай алатын, бірақ трансшекаралық