Тәуекелділікті басқару бойынша шаралар және оның кәсіпорын құнына әсер етуі

Тәуекелділікті басқару бойынша шаралар және оның кәсіпорын құнына әсер етуі

1. Тәуекелділікті басқару бойынша шаралар және оның кәсіпорын құнына әсер етуі.

Тәуекелділікті басқару ― дегеніміз тәуекелділігі жоғары оқиғаның пайда болуын болжамдау және тәуекелділіктің дәрежесін төмендетуге бағытталған әр түрлі шаралар жиынтығы. Тәуекелділікті басқаруды ұйымдастырудың тиімділігі тәуекелділіктің классификациясына байланысты. Тәуекелділіктің жіктелуі― дегеніміз қойылған мақсатқа жету үшін тәуекелділікті әр түрлі белгілеріне байланысты топтарға бөлу. Тәуекелділіктің ғылыми дәлелденген жіктелуі әрбір тәуекелдің нысанын жалпы тәуекелділік жүйесіндегі орнын нақты анықтауға мүмкіндік береді және тәуекелділікті басқарудың әдістері мен нысандарынан тиімді қолдану мүмкіндігінен анықталады. Тәуекелділіктің әр түріне басқарудың өз әдісі қолданылуы қажет.

Тәуекелділіктің жіктелу жүйесінде негізгі екі белгі қолданылады:

1. Нәтиже алу мүмкіндігіне байланысты тәуекелділік екі топқа бөлінеді:

Таза тәуекелділік

Алып сатарлық (спекулятивные риски) тәуекелділік.

Таза тәуекелділік ― дегеніміз теріс немесе нөлдік нәтиже алу мүмкіндігі. Таза тәуекелділіктің түрлері табиғи тәуекелділіктер, экологиялық, саяси, транспорттық және коммерциялық тәуекелділіктің мүліктік, өндірістік, саудалық түрлері.

Алып сатарлық тәуеғкелділік ― дегеніміз теріс немесе оң нәтиже алу ықтималдылығы. Алып сатарлық тәуекелділікке коммерциялық тәуекелділіктің негізгі бөлігі қаржылық тәуекелділік жатады.

Тәуекелдерді басқару әдістері кәсіпкерлік қызметті жүргізудің көптеген нұсқаларына байланысты әр түрлі, бірақ оларды бірнеше біртекті топтарға біріктіруге болады.

Кәсіпорында қолданылатын проблемалық жағдайларды шешудің әдістері мен құралдары:

1. Елеулі проблемаларды тудыруы мүмкін іс-шаралар мен процестерден бас тарту орын алған тәуекелді болдырмау (проблемалық активті сату, нарықтан кету, анық емес нәтижесі бар жобада жұмыс істеуден бас тарту). Консервативті әдіс кең сұранысқа ие емес, өйткені нәтиже кейбір әрекеттерді орындаудан бас тарту салдарынан пайда жоғалтады.
2. Әлеуетті шығындарды (залалдарды) жабу үшін резервтер құру жолымен өзін-өзі сақтандырумен (тәуекелді өзіне ауыстырумен) байланысты тәуекелді ұстап қалу.
3. Тарату тәуекел нысан:

• аутсорсинг (компанияның бейінді емес түрдегі функцияларды бөгде ұйымдарға беруі), бұл берілген жұмыс түрлері бойынша шығыстарды азайту есебінен проблема деңгейін төмендетуге және жалпы жұмыс тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді;
• сақтандыру жағдайы кезінде өтем төлеу есебінен тәуекелдерді өтейтін сақтандыру ұйымдарымен шарттар жасалатын сақтандыру;
• шартта жүргізілетін мәміле бойынша қатаң критерийлерді көрсету түрінде (өнімнің бағасы, валютаны сатып алу бағамы бойынша) нарықтағы жай-күйдің қолайсыз ауытқуынан хеджирлеу немесе сақтандыру.

1. Тәуекелді азайту. Кәсіпорын қауіпті жағдайдан қашпайды, оның әрекет ету аймағында болады және қызметін әртараптандыруды, провизияларды (резервтерді) қалыптастыруды, шектеулер белгілеуді (өндірістік циклдар бойынша) пайдалана отырып, оның тоқтатылуына ықпал етуге тырысады.

Анықталған проблемалар олардың пайда болу мүмкіндігі мен ықтимал залалдың мөлшері бойынша сандық және сапалық тұрғыдан талданады. Осыдан кейін ұйым үшін толеранттылық дәрежесі анықталады, яғни компания белгілі бір сәтте ұшырайтын зиянның максималды мөлшері (үлкен қауіп). Ұйымның дамуына қарай және оның стратегиялық бағыттарына қарай аталған көрсеткішті үнемі қайта қарау керек.

Мәселені шешудің нақты бағыты мен әдістерін анықтай отырып, компания келесі шарттарды ұстануы керек:

• тәуекелдерді басқару ұйымда қабылданған корпоративтік стратегиямен үйлесуі керек;
• мәселені шешу үшін меншікті капитал мөлшерінен асатын әрекеттер қауіпті;
• кішігірім жағдайда күмәнді жеңіске жету үшін көп нәрсені қорқыту ақылға сыймайды;
• мәселенің ықтимал салдарын болжау үшін мұқият талдау маңызды;
• қабылданған нұсқа экономикалық тұрғыдан негізделген, сенімді ақпаратқа негізделген және кәсіпорынның экономикалық жұмысының қорытынды көрсеткіштеріне теріс әсер етпейтін болуы керек;
• қабылданатын шешімдер кәсіпорын қызметі жүргізілетін саланың объективті көрсеткіштерін есепке алуға негізделуі тиіс.

Тәуекелдерді басқару мақсаттарды анықтаудан басталады. Ол үшін ұйымның мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін болжауды және нарықты, жағдайларды, бизнесті дамыту жоспарларын талдауды біріктіретін әдістер қолданылады.

Алынған мәліметтер негізінде ұйым қызметінің экономикалық-математикалық модельдері әзірленеді, алынған статистикалық деректерге сапалық және сандық параметрлер бойынша талдау жүргізіледі. Соңғы кезеңде дамудың әртүрлі нұсқалары мен іс-қимыл әдістерінің тиімділігін салыстыру барысында тәуекелдерді басқарудың оңтайлы шаралар жиынтығы таңдалады.

...