Қосүйлі қалақай тамырынын химиялык курамын зерттеу

ӘОЖ 664.014.57

ҚОСҮЙЛІ ҚАЛАҚАЙ ТАМЫРЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ

Шакир А.Ж., Мұсабай Ә.С., Азимбаева Г.Е.

«Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті» КеАҚ

 Алматы қ., Әйтеке би, 99

e-mail: aiajanshakir02@gmail.com

             ademimusabai7@gmail.com

Аңдатпа: Қосүйлі қалақай адам мен жануарлардың тұтынуы үшін тағамдағы консерванттар ретінде айтарлықтай қызығушылық тудырады. Олар ғасырлар бойы дәстүрлі медицинада қолданылған. Қалақайдың құрамында биологиялық белсенді қосылыстардың едәуір мөлшері бар. Мысалы, жапырақтарында терпеноидтардың, каротиноидтардың және май қышқылдарының, сондай-ақ әртүрлі маңызды аминқышқылдарының, хлорофиллдің, витаминдердің, таниндердің, көмірсулардың, стеролдардың, полисахаридтердің, изолектиндер мен минералдардың бай көздері болып табылады. Қалақайдың антенналық бөліктерінен алынған сығындылар полифенолдардың бай көзі. Ал тамырларда олеанол қышқылы, стеролдар және стерилгликозидтер бар.

Бұл мақалда Алматы қаласы Медеу таулы аймағында өсетін қосүйлі қалақайдың тамырының физика-химиялық құрамы, элементтік және биологиялық белсенді заттардың мөлшерлері анықталды. Қосүйлі қалақайдың тамырының құрамындағы элементтердің мөлшерін зерттеу кезінде өсімдік тамырында 42 элемент бар екені белгілі болды. Сонымен қатар өсімдік шикізаты құрамының физикалық қасиеттерін зерттеу барысында өсімдіктің ылғалдылығы, күлділігі, бос органикалық қышқылдар, сулы ерітіндісінің рН-ы анықталды.

Кілт сөздер: қосүйлі қалақай, рН көрсеткіші, ылғалдылық, күлділік, гравиметрия, титриметрия

Аннотация: Двудомная крапива представляет значительный интерес в качестве консервантов в пищевых продуктах для потребления человеком и животными. Они веками использовались в традиционной медицине. Крапива содержит значительное количество биологически активных соединений. Например, листья являются богатыми источниками терпеноидов, каротиноидов и жирных кислот, а также различных незаменимых аминокислот, хлорофилла, витаминов, дубильных веществ, углеводов, стеролов, полисахаридов, изолектинов и минералов. Экстракты надземных частей крапивы являются богатым источником полифенолов. А корнях содержатся олеаноловую кислоту, стерины и стерилгликозиды.

В данной статье расматривается физико-химический состав, содержание элементных и биологически активных веществ корня двудомной крапивы, произрастающей в горной зоне Медеу г. Алматы. При изучении содержания элементов в корне двудольной крапивы выяснилось, что в корне растения содержится 42 элемента. Кроме того, в ходе изучения физических свойств состава растительного сырья были определены влажность, зольность растения, свободные органические кислоты, рН водного раствора растения.

Ключевые слова: двудомная крапива, показатель pH, влажность, зольность, гравиметрия, титриметрия

Abstract: Dioecious nettle is of considerable interest as preservatives in food products for human and animal consumption. They have been used in traditional medicine for centuries. Nettle contains a significant amount of biologically active compounds. For example, leaves are rich sources of terpenoids, carotenoids and fatty acids, as well as various essential amino acids, chlorophyll, vitamins, tannins, carbohydrates, sterols, polysaccharides, isolectins and minerals. Extracts of the aboveground parts of nettle are a rich source of polyphenols. And the roots contain oleanolic acid, sterols and sterylglycosides.

This article discusses the physico-chemical composition, the content of elemental and biologically active substances of the root of the dioecious nettle growing in the mountain zone of Medeu, Almaty. When studying the content of elements in the root of dicotyledonous nettle, it turned out that the root of the plant contains 42 elements. In addition, during the study of the physical properties of the composition of plant raw materials, humidity, ash content of the plant, free organic acids, pH of the aqueous solution of the plant were determined.

Keywords: dioecious nettle, pH, humidity, ash content, gravimetry, titrimetry

КІРІСПЕ

Өсімдіктің атауы ретінде Urtica жалпы атауы көптеген римдік авторларда кездеседі (Катул, Гораций, Плиний және т.б.). Бұл сөз латын тілінен алынған urere (күйдіру) қалақайдың сабақтары мен жапырақтары тамырлар сияқты қышқылмен толтырылған түктермен жабылғандығына байланысты. Түктердің қабырғаларында кремний бар, олар оңай бұзылады, сондықтан жараға қышқыл еніп, күйдіру сезімін тудырады [1].

Қалақайдың барлық түрлерінде ақуыз, сонымен қатар К, С, В дәрумендері, таниндер мен минералды тұздар, әртүрлі органикалық қышқылдар болғандықтан, ол тамақ пен медицинада қолданылады. Жаңа жыртылған жас жапырақ сүйелге жабыстырылады.