Тұрақты токтың атқару қозғалтқышы

Лекция 10. Тұрақты токтың атқару қозғалтқышы

10.1. Жалпы мәліметтер

        Автоматика және телемеханика жүйесінде, тұрақты токтың атқарушы қозғалтқышының түрлі құралдары атқару қозғалтқышы ауыспалы тоққа қарағанда, кең қолданылады.

        Тұрақты токтың атқарушы қозғалтқышы пайдалы қасиеттеріне келесілер жатады:

теорияға қажетті кіші және үлкен айналу жиілігін алуға мүмкіндік береді;

        қарапайым алу мүмкіндігі, жабдықты экономды және айналу жиілігін реттеу кең диапазонда;

        кез-келген айналу жиілігінің практикалық жұмысы тұрақты;

        механикалық сызықтық, басқармалы мінездік самоходтың жоқ болуы;

        маңызды жіберу кезеңі;

        электромеханиканың тұрақты уақыты салыстырмалы;

        салмағы және өлшем габариті кіші (ауыспалы токтың атқару қозғалтқышына қарағанда кішірек).

        Тұрақты токтың атқарушы қозғалтқышы кең таралған маңызды жетіспеушілігі, олардың қолдану облысында шектеу, сырғу байланысы – коллектор және щетка маңызды.

        Ауыспалы кедергінің сырғу байланысының тұрақсыздығы қозғалтқыштың мінездемелік тұқрақсыздығына щеткалардың астындағы шағылысуы коллектордың және щетканың байланысын өртеуге әкеледі, яғни оларға систематикалық қажеттілік пен қозғалтқыштарды жарылу қауіпі бар жерлерде орнатуын болдырмау.

        Коллектор мен щетка радио бөгеттің қайнары, басуға арнайы фильтр керек.

        Коллекторлы атқарушы қозғалтқыш механикалық колллектор мен щеткаға ие. Қозғалтқышты ферромагнитті шихтталған зәкірмен (өлшеммен) ажыратады, (10.1. сурет) саңылау бар, немесе (саңылаусыз) жұмсақ зәкірмен және аз инерционды қозғалтқыштар, зәкірдің магнитті магнит сымдары жоқ.

        Қоздырғыш коллекторлы тұрақты токтың атқарушы қозғалтқышының тәсілі электромагниттік қоздырғы және тұрақты қоздыру тогынан болуы мүмкін.    

[pic 1]

Сурет 10.1 Атқарушы коллекторлы түрақты тоғы бар қозғалтқыш.

Қозғалтқышта электромагнитті қоздырғыш орама басқару түрінде зәкірдің орамасы қолданылады-қозғалтқыштар зәкір басқаруымен (10.2, а сурет), немесе полюсті орама қозғалтқыштары полюсті басқаруымен (10.2 б сурет). Қозғалтқышта тұрақты магнит қоздыруымен, орама басқармасы олардың жалғыз орамасы – зәкірдің орамасы, сондықтан олар зәкірді басқаруымен жұмыс істейді.  Автоматика жүйесінде сондай-ақ тұрақты ток байланыссыз қозғалтқышы қолданылады, негізгі мінездемелері ұқсас мінездемлермен коллекторлы тұрақты токтың атқару қозғалтқышының конструкциясы қозғалтқыштың зәкірінің қарапайымм орындалуын бөлуге болады – жарты жабылған саңылау оның цилиндрлі беткейі; қозғалтқыштар жұмсақ зәкірмен, зәкірдің орамасы шихтталған жұмсақтық цилиндрлік қамытта орналасқан және эпоксид пен бандаж көмегімен бекітілген;  қозғалтқыш аз инерционды зәкірмен (цилиндрлі және дискілі) олардың айналу жұмысы зәкірдің орамасы тек коллектормен, ал қамыт қозғалыссыз күйде қалады.

[pic 2]

Сурет 10.2. Атқарушы түрақты тоқты қоздырғыштың қосу тізбегі.

Тұрақты токтың атқару қозғалтқышының ерекшелігі магнитті селдің қозу мәні ауыспалы (қарапайым күшті қозғалтқышқа қарағанда) олар шихтталған (жұқа парақтан электротехникалық болаттан жиналған) тек магнит сымдардың зәкірмен емес, ірақ статордың арқасы және полюсі, тұрақты уақыттың лездік магниттік ағынның өзгеруінің азаюына қажет, магнит сымдардың жоғалуы қозғалтқыштың жұмыстық жүйеге кезінде ауысуы, қарапайым орындалу қозғалтқышы болып келеді.

Габаритті өлшеммен және тұрақты токтың қозғалтқыштың салмағы асинхронды орындаушы қозғалтқышының сол қуаты екі-үш есе асинхроннан кіші. Соңғысы былай түсіндіріледі, біріншіден, атқару қозғалтқышы магниттік шынжара, аз қанықталған, мінездемелік сызықтарды мүддеге шақырған және өрістің реакция зәкірінің әсерін жою, екіншіден, тығыз токтың орамада аздығы, олардың жылу мүддесін азайтады, соңғысы ең маңызды, атқарушы қозғалтқыштың тұрақты және ауыспалы тогы еш уақытта орнатылға вентилятормен жабдықталмайды, өйткені, біріншіден аз эффектілі (атқарушы қозғалтқыш тәжірибеде еш уақытта тұрақты маңызды айналу жиілігінде жұмыс істемейді, себебі, жіберу, тоқтату, реверстер жүйесімен жұмыс істейді); екіншіден маңызды инерционды вентилятор нәтижесінде қозғалтқыштың тұрақты уақыты ұлғаяды, оның лездік қозғалысын төмендетеді.