Өсімдік майларын алу үшін қолданылатын негізгі майлы дақылдардың сипаттамасы және түрлері

№1 Дәріс

Кіріспе. Өсімдік майларын алу үшін қолданылатын негізгі майлы дақылдардың сипаттамасы және түрлері

Майлы дақылдарды өңдейтін кәсіпорындары өсімдік майы мен майлы тағамдарды азық-түлік, техникалық және жемшөп, соның ішінде стратегиялық мақсаттар үшін өндіреді. Осыған байланысты, май өнеркәсіптің жай-күйі отандық агроөнеркәсіптік кешеннің ғана емес, сонымен қатар бірқатар басқа салалардың дамуын анықтайды.

Өсімдік майларын өндірудің негізгі шикізат базасы - Қазақстанда өсірілетін майлы дақылдар (күнбағыс, соя, рапс, зығыр, мақсары), олардың ресурстары өсімдік майлары мен басқа да өнімдер түрлерін өндіру көлемін анықтайды.

Өсімдік майлары тек шоғырланған қуат көзі ғана емес, олардың құрамында адам үшін маңызды бірқатар қоректік заттар бар. Өсімдік майлары тікелей тағамға; олар сонымен қатар қолданылады: маргариндер, майонез және басқа да майлы тағамдарды өндіру үшін; консервілеу, кондитерлік және пісіру өндірістерінде; медициналық мақсаттар үшін; балалар мен емдік тамақтану кезінде; тағамға биологиялық белсенді қоспалар (ББҚ) өндірісінде жұмсалады.

Май өнімдерін өндірудегі қосымша өнімдер (майлы кұнжара мен шроттар) жемшөпке және азық-түлікке, сондай-ақ мал азығына арналған өсімдік ақуыздарын алу үшін қолданылады. Майларды ылғалдандыру (гидратациялау) кезінде алынған фосфолипидтер диеталық қоспаларды өндіруде, тамақ өнеркәсібінде және медициналық мақсаттарда қолданылады.

Өсімдік майларын өндіруге арналған майлы дақылдардың едәуір ресурстарының болуы Қазақстанда соңғы жылдары жұмыс істеп тұрған май және майлы кәсіпорындардың қуаттылығының артуына әкеліп соқты.

Тамақ өнеркәсібінің май индустриясының негізгі міндеттерінің бірі - жоғары сапалы экологиялық таза шикізатты, заманауи технологиялар мен жабдықтарды пайдалану арқылы өндірісті жоғары ұйымдастыруды қамтамасыз ету. Бұл мәселені шешу бізге халықаралық және ұлттық стандарттардың талаптарына сәйкес келетін, физиологиялық және тағамдық құндылығы жоғары, шетелдік әріптестермен бәсекеге түсе алатын өнімдер шығаруға мүмкіндік береді.

Бұл міндетті орындау жоғары білімі бар инженерлік кадрлар болған жағдайда ғана мүмкін болады, олар мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес еліміздің жоғары оқу орындарында даярланады.

«Өсімдік майларын өндіру технологиясы» пәнінің мақсаты - өндірісті заманауи ғылыми, техникалық және практикалық деңгейде басқаруға қабілетті тамақ өнеркәсібінің май және майлы саласы бойынша мамандар даярлау.

Өсімдік майларын алу үшін қолданылатын негізгі майлы дақылдардың сипаттамасы және түрлері

Әрбір өсімдіктің әр түрлі бөліктері, олардың атқаратын физиологиялық функцияларына байланысты ерекшеленеді: май қышқылдарының қосылыстарының жалпы құрамы бойынша; жеке май қышқылдарының қосылыстарының құрамы және осы қосылыстардың құрамы, атап айтқанда, майдың сандық құрамы мен химиялық құрамы бойынша.

Майдың едәуір мөлшерде жинақталуы, әдетте, резервтік қоректік заттар жинақталған өсімдіктердің мүшелерінде байқалады, бұл резервтік зат ретінде майдың жоғары болуымен байланысты. Осыны ескере отырып, майдың едәуір мөлшері көбінесе тұқымдарда кездеседі, олар өте үлкен мәндерге жетеді (мысалы, үпілмәлік (клещевина) майларының өсімдіктерінің ядросында - 70% немесе одан да көп), кейде тұқымның эмбриондарында тұқымның басқа бөліктері майсыз болады (жүгері, дәнді дақылдар). Өсімдіктің басқа мүшелері әдетте майлы емес (атап айтқанда тұқымдар, жапырақтары, сабақтарының, тамырларының қабығы).

Майлар - өсімдіктің әртүрлі мүшелері мен морфологиялық бөліктерінде жинақталған. Май зауыттарында әдетте оның жеке бөліктеріндегі майдың көп мөлшері бар, оны өнеркәсіптік өндіру үшін қолдануға болатын майлы өсімдіктер деп атайды. Майлы дақылдар тобын олардың май байлығына сәйкес таңдау ерікті және май өндіру технологиясына байланысты. Осылайша, экстракцияны қолдану кезінде бұрын майлы дақылдар деп есептелмеген көптеген өсімдіктер май өнеркәсібінің шикізатына айналды (күнбағыс, үпілмәлік (клещевина) майлары).