Сапалық белгілер арасындағы өзара байланысың зерттеу

I.Кіріспе

Статистикалық көрсеткіштерді зерттеу кезінде олардың тек сандық белгілері ғана емес, сонымен бірге сапалық белгілері де қарастырылады, яғни сапалық белгілер арасындағы өзара байланыс тығыздығы жеке зерттеледі.

Тарихи көздерінің мазмұныңдарын талдау,сапалы ақпараттарды талдау қажеттілігін тудырады. Әр түрлі анкеталарды, жұмысшылардың жеке карточкаларын, санақ мәліметтерін зерттеуде, бұндай жағдай типтік болып табылады.

Бұндай типтік көздеріндегі мәліметтерді формализациалау, зерттеп отырған объектілерінің немесе құбылыстың белгілерін, текғана сапалы деңгейде бейнелетінің, сипаттайды,бұл дегеніміз бұндай белгілерді сандық шкала көмегімен өлшеу мүмкін емес.

Сапалық белгілер:

1. рангтік (реттік)

2. номиналдық (жіктеулік) түрлеріне бөлінеді.

Рангтік белгілер - ретті көрсететін белгілер болып табылады.Бұл дегеніміз «көп- аз», «жақсы –жаман» қағидалармен салыстыруға болады.

Рангтік белгілерге мысалы:

• Емтихандағы бағалар рангтік категориясына жатады «өте жақсы», «жақсы», «қанағаттанарлық»т.б.

• Білім деңгейі категория жыйынтығы реттінде көрсетуге болады: «жоғары», «орта» және т.б.

Номинальнды деректер- мәліметтердің ретімен орналасуы манызды емес категориялармен көрсетіледі.Оларға еш қандай салыстыру әдісі анықталмаған, тек ғана нақты сайкес келеме немесе сайкес келмей ме деген қортынды шығарылады.

Номинальды бельгілерге мысалдар:

1. Ұлты: ағылшын, белорус, неміс, орыс және т.б.

2. Қызыметінің түрі: қызыметкер,дәрігер, мұғалім және т.б.

3. Білім профилі: гуманитарлық, техникалық, медициналық және т.б.

II.Негізгі бөлім

2.1.Сапалық белгілер арасындағы өзара байланысың зерттеу

Объект қатарың ,кейбір қасиеттерінің дәрежесіне сәйкес реттеуді ранжирлеу дейміз;бұндай әр қатардың санына, ранг береледі. Зерттеу объектілердің жиынтығын зерттейтің, әр бір жұп белгілерінінің өзара байланыс өлшемің рангтік корреляция дейміз.

Бұл коэффициенттер келесі үш қасиеттер негізі бойынша құрастырылады:

а) егер ранжирленген қатарлар екі қасиетт бойынша бір бірімен сәйкес келесе (бұл дегеніміз әр бір объект екі қатарда да бір орын алады),онда рангтік корреляци коэффициенті +1 тен болу керек, бұл толық он корреляцияны білдіреді;

б) егер бір қатарда объект,екіншіге қарағанда кері бағытта орналаса, онда коэффициент -1 тен, бұл толық кері корреляцияны білдіреді;

в) басқа жағдайларда коэффициентің мәні [-1, 1] интервалында орналасады ; коэффициент модулінің 0 бастап +1 дейін өсуі екі ранжирленген қатардың сәйкестігінің жоғарлауын сипаттайды.

Корреляциялық талдау екі немесе бірнеше белгілердің арасындағы байланысты талдау үшін қолданылады. Корреляциялық талдау әр түрлі (өзгеретін) белгілер арасындағы тығыздықты немесе түйіндестік дәрежесін өлшеуге, сондай-ақ олардың арасындағы нысаны мен бағытын анықтайды.

Корреляциялық байланыс дегеніміз-бір белгінің өзгергіштігі екіншісінің өзгергіштігіне сәйкес келетіндігін көрсететін екі белгінің дәйекті өзгеруі. Тәуелділік әсер етуді, байланыс жүздеген себептерге байланысты болатын кез келген келісілген өзгерісті білдіреді. Корреляциялық байланыстарды себеп-салдарлық байланыстың айғағы ретінде қарастыруға болмайды, олар тек бір белгінің өзгеруі, ереже бойынша, екіншісіндегі белгілі бір өзгерістермен қатар жүретіндігін көрсетеді.

Корреляциялық тәуелділік - бұл бір сипаттаманың мәндерін басқа сипаттаманың пайда болу ықтималдығына енгізетін өзгерістер.

Корреляцилық талдау – бұл екі немесе одан көп кездейсоқ шамалардың арасындағы байланыстың тығыздығын және бағытын анықтайтын сандық әдіс. «Корреляция» терминін