Криптографияның пәні мен міндеттері

Кіріспе

Тарих бойына адамзат ақылды көздерден белгілі бір ақпаратты жасыруға тырысты. Сондықтан, осы ниетінен бастап, бүкіл ғылым - криптографияның пайда болуы таңқаларлық емес. Бұл не? Қазір қайда және қай мақсатта қолданылады?

Бұған дейін криптография әдісі, әдетте, мемлекеттік мүдделерге қызмет етті. Бірақ ғаламтор кеңінен таралғаннан бері ол көптеген адамдарға айналды. Криптографияны қазіргі уақытта хакерлер, деректер тұтастығы және ақпараттық бостандықтар үшін күресушілер пайдаланады және олардың деректерін шифрлауды және желіде жарықтандырғысы келмейді. Бірақ криптография неге қажет? Бұл не және ол бізге не бере алады? Бұл хабар құпиялылығымен айналысатын ғылым.

Криптология екі бағытта дамуда – криптография жəне криптоанализ (криптоталдау). Криптографияның есебі берілген ашық мəтінді басқа бөгде адам оқи алмайтын түрге келтіретін  математикалық əдістерін іздеу болып саналады. Криптоанализдің есебі криптожүйенің криптосенімділігін бағалау болып саналады. Қазіргі криптография екі бағытта дамып келеді:  1. Симметриялық криптография. 2. Асимметриялық криптография. Симметриялық криптожүйеде ақпаратты шифрлау жəне дешифрлау үшін бір кілт қолданылады. Ақпаратты жіберуші жəне қабылдаушы алдын ала белгілі бір жабық арналар арқылы өзара қолданылатын кілтті ауыстырулары қажет.  Асимметриялық криптожүйеде ақпаратты шифрлау жəне дешифрлау үшін екі кілт қолданылады. Əрбір қолданушының өзінің ашық жəне құпия (жабық) кілті болады. Хабарды жіберуші хабарды ашық кілтпен шифрлайды. Қабылдаушы хабарды дешифрлау үшін өзіне ғана белгілі құпия кілтін қолданады.

Криптография теориясы негізінен хакерлерге қарсы бағытталып дамығандықтан, қазіргі кезде хакерлерден қорғану жоғары деңгейде деп есептеледі және хакерлердің қорғанысты кездейсоқ бұзған жағдайлары сенсация деп табылып, айтылған теорияны одан ары дамыта бермек. III түрдегі қауіптілікпен күресу оңай болғанымен, ол біршама қаржы мен уақыт шығынын қажет етеді. Ал II түрдегі қауіптілікпен күресу қымбатқа түседі, сондықтан да алгоритмдер мен сәйкес бағдарламаларды ӛз республикамызда жасауымыз керек, ал оған қажет кадрлық потенциал бізде жеткілікті. I түрдегі қауіптілікке келетін болсақ  математикалық кӛзбен онымен күресу тіптен қиын, ол негізінен басқарушы немесе жетекші адамдардың шешетін мәселесі болып табылады. Соған қарамастан біз ұсынып отырған әдіс бұл түрдегі қиындықтармен күресуде де тиімді шешімдерін береді.  Қарастырылып отырған жағдайларға байланысты, ақпараттармен құпыя алмасуға арналған криптографияның классикалық есептерін шешуге арналған әртүрлі әдістер бар.

Даму тарихы

Криптографияның негізі Aeneas тактикасын ойлап тапты деп саналады. Деректерді шифрлау ежелгі Үндістан мен Месопотамияда жасалған. Бірақ олар өте сәтті болған жоқ. Алғашқы сенімді қорғау жүйесі ежелгі Қытайда дамыды. Антикалық елдерде криптография кең таралды. Содан кейін ол әскери мақсатта қолданылған. Криптографияның әдістері орта ғасырларда қолдануды тапты, бірақ олар саудагерлер мен дипломаттармен қолданылды. Бұл ғылымның алтын ғасыры Ренессанс деп аталады. Сонымен қатар бинарлық шифрлау әдісі ұсынылды, ол бүгінгі күні компьютерлік технологияда қолданылған. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол толыққанды жауынгерлік құрал ретінде танылды. Қарсыластың хабарын ғана шешуге тура келді - сіз керемет нәтиже ала аласыз. Мысал ретінде Германияның елшісі Артур Зиммерманның американдық барлау қызметтеріне жіберген жеделхатын қабылдау. Бұл нәтиже АҚШ-тың Индонезия жағынан әскери қимылдарға түсетіні болды. Екінші дүниежүзілік соғыс компьютерлік желілерді дамыту кристаллизаторы болды. Бұған криптографияның айтарлықтай үлесі қосылды. Бұл не және оны қолданудың практикалық нәтижелері қандай болды? Кейбір үкіметтер деректерді шифрлауды қолдануға мораторий енгізуді ашқан мүмкіндіктер арқылы қорқынышты болды. Түрлі шифрлардың саясатта және әскери істе қолдануын қыруар көп тарихи құжаттардан табуға болады.