Корреляциялық талдау

                                           Корреляциялық талдау

Корреляциялық талдау  – екі немесе одан да көп кездейсоқ шамалардың арасындағы байланысты зерттеуге арналған статистикалық әдіс. Эмпирикалық зерттеулерде кездейсоқ шамалар ретінде айнымалылардың мәндері, зерттелетін бақылау объектілерінің өлшенген қасиеттері әрекет етеді. Корреляциялық талдаудың мәні корреляция коэффициенттерін есептеу болып табылады. Корреляция коэффициенттері, әдетте, оң және теріс мәндерді қабылдауы мүмкін. Корреляция коэффициентінің таңбасы байланыс бағытын, ал абсолютті шама – байланыс күшін түсіндіруге мүмкіндік береді.

Корреляция коэффициенттерін есептеу әдісі өзара байланыс зерттелетін айнымалылардың өлшеу шкалаларына байланысты. Сандық шкала бойынша өлшенетін айнымалылар үшін (интервалдық шкала немесе қатынас шкаласы) ковариация немесе корреляция моменті, ал оның негізінде сызықтық корреляция коэффициенті (Пирсон корреляция коэффициенті) есептеледі.

Реттік шкала бойынша өлшенетін айнымалылар арасындағы байланыстың күші мен бағытын бағалау үшін параметрлік емес дәрежелік корреляция коэффициенттері қолданылады: Кендаллдың дәрежелік корреляция коэффициенті және Спирменнің корреляциялық коэффициенті. Сонымен қатар Фехнер белгілерінің корреляциялық коэффициенті, көп дәрежелі корреляция коэффициенті (Конкорданс коэффициенті) жиі қолданылады. Сондай-ақ дихотомиялық айнымалылар арасындағы байланысты бағалауға арналған шаралар бар.

Корреляциялық талдау экономика, әлеуметтану және психология, медицина, сапа менеджменті, биометрия және басқа салаларда қолданылады. Корреляциялық талдаудың танымалдылығы корреляциялық коэффициенттерді есептеудің салыстырмалы түрде оңай болуымен және оларды қолдану арнайы математикалық дайындықты қажет етпейтінімен түсіндіріледі. Екінші жағынан, корреляция коэффициенттерін түсіндіру оңай.

Дегенмен, корреляциялық талдаудың өзіндік ерекшелігі мен әдістемесі бар. Бұл әдісті сол немесе басқа корреляция коэффициентін есептеудің алғышарттары орындалған жағдайда ғана қолдану өте маңызды. Корреляциялық талдау әдісі корреляциялық коэффициенттерді есептеуді ғана емес, сонымен бірге олардың маңыздылығын міндетті түрде тексеруді де қамтиды, ол статистикалық гипотезаларды тексеру, корреляция коэффициенттерінің интервалдық бағалауларын құру принципіне негізделген.

Жалған қорытындыларға әкелетін «жалған корреляция» деп аталатын жағдайлар жиі кездеседі. Бұл жағдайда сандық айнымалылар арасындағы байланысты талдау кезінде ішінара корреляция коэффициенттері есептеледі және талданады.

Корреляциялық талдау айнымалылар арасындағы қатынас формасын анықтауға және бір немесе бірнеше тәуелсіздерден бір тәуелді айнымалының мәндерін болжауға мүмкіндік бермейді. Бұл үшін, мысалы, сандық айнымалылар үшін сызықтық регрессиялық талдау қолданылады

Корреляциялық талдау – екі, сандық түрде өлшенетін, үздіксіз айнымалылар (мысалы, бой мен салмақ) арасындағы байланыстың күшін зерттеу үшін қолданылатын статистикалық бағалау әдісі. Талдаудың бұл түрі зерттеуші айнымалылар арасында мүмкін болатын байланыстардың бар-жоғын анықтағысы келгенде пайдалы . Корреляциялық талдау себеп пен салдарды анықтайды деп жиі түсінбейді; дегенмен олай емес, себебі зерттеуде жоқ басқа айнымалылар нәтижелерге әсер етуі мүмкін.