Сәулеттегі түс: қара түстін символизмi мен эстетикасы

УДК 72.017.4

СӘУЛЕТТЕГІ ТҮС: ҚАРА ТҮСТІҢ СИМВОЛИЗМІ МЕН ЭСТЕТИКАСЫ

Абдраманова Жанат Муратовна

j.abdramanova_91@mail.ru

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ «Дизайн және инженерлік графика» кафедрасының аға оқытушысы, магистр, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Мақалада дәстүрлі мәдениеттердегі және қазіргі әлемдегі сәулеттік ғимараттарының  түрлі-түсті шешімдері (полихромия)  туралы айтылады. Ғимараттар мен құрылыстардың сәулетінде қара түсті (монохромияны) қолдану мәселесі зерттелуде. Сәулет композициясы, қабырғалардың түсі немесе ғимарат қасбеті бөлшектерінің шешімінде қара түстердің қолданылуына байланысты ғимараттың бейнесінің өзгеруі қарастырылған. Қазіргі заманғы сәулет өнеріндегі қара эстетика және әртүрлі халықтардың дәстүрлі сәулетіндегі қара түстің символдық мәні көрсетілген.

Біз қоршаған орта туралы айтқан кезде біз, ең алдымен, уақыт пен кеңістіктегі пәндік, материалдық және заттық әлемді, біздің сезімдерімізге ашық және біздің санамызға әсер ететін дүниелер туралы айтамыз. Сәулет ортасы – бұл материалдық, қозғалмалы, өзгермелі, өмір сүретін кеңістіктің мазмұны, ал сәулеттік кеңістікті тарихтағы түспен толықтыру жиі орын алады. Біздің сәулетте түстің болуын талдау үшін терезеге көріну жеткілікті, және полихромды бояғыш бояулар өзінің барлық сұлулығында тарылады. Сәулеттегі қара түстің эмоционалдық мәні мен символикасын қарастырып көрейік.

Монохромияға жүгінбес бұрын, сәулеттегі түсті пайдалануды талдап көрейік. Полихромды сәулеттің өз тарихы мен ежелгі дәуірге кеткен тамырлары бар. Ең алдымен, бұл тарих өте субъективті, өйткені әрбір жекелеген жағдайда адамның сезімі оның мәдени дәстүрлеріне, жеке тәжірибесіне, эмоциялық жағдайына және, қоршаған сәулет ортасының әсеріне байланысты. Мамандар жүргізген зерттеулер қандай да бір сәулеттік құрылыстың колористік шешімін қабылдау адамнан адамға ауысатынын дәлелдейді, бірақ егер біз оптикалық әсерлер туралы айтатын болсақ, онда олар мүлдем әмбебап: ашық реңдер кеңістікті кеңейтеді және бұрыштарды тегістейді, қараңғы – қарама-қарсы әрекет етеді [1].

«Қара сәулеттің» кең таралуы ғарышты игергеннен кейін мүмкін болды деп болжауға болады. Әлемнің фотосуреттері мен басқа да жарияланымдары түріндегі зерттеуі туралы ақпарат сәулетшіге және оның қоршаған ортаны қабылдауына әсер етпей алмады , сондықтан тек эксперимент пен бейстандартты ойлау ғана емес, сонымен қатар сәулетшілердің ғылымның дамуы да осындай түсті экзерцистерге итермеледі.

Түс коммуникацияның қуатты құралы болып табылады және әрекетке сигнал беру, көңіл- күйге әсер ету , тіпті физиологиялық реакцияға әсер ету үшін пайдаланылуы мүмкін  [2]. Оны барлығына түсінікті халықаралық визуалды тіл деп атауға болады [3]. Бірақ біздің түс туралы сезімдеріміз жиі терең жеке және өз тәжірибесі мен мәдениетіне бай . Мысалы, ақ түс көптеген батыс елдерінде тазалық пен кінәсіздікті көрсету үшін қолданылады, ал , ол көптеген шығыс елдерінде аза тұту символы ретінде қарастырылады.

Түстерді қабылдау бірнеше субъективті болса да, әмбебап маңызы бар кейбір түсті әсерлер бар. Мысалы, қызыл назар аударумен, белсенділікпен, агрессиямен, қызғылт сары оған жақын, бірақ теріс қауымдастықтар туғызбайды, жасыл – балғындық және тыныштық. Қара-барлық спектрдің ішіндегі ең жұмбағы боп келеді.

Қара объектілер жарықты жұтып, оны көрсетпейді. Тіпті бұл түс емес, соңғы айтылғанның жоқтығы деп айтуға болады. Қазіргі таңда көптеген адамдар үшін қара-зұлымдық күш түсі ретінде: өлім, аза тұту, ашулану, бақытсыздық дегенді білдіреді. Кейбір ежелгі өркениеттерде ол қарама – қарсы мәнге ие - байлық, денсаулық, өркендеу, жастық және даналықты білдіреді. Қалай болғанда да, қара түс – күшті таңба. Сонымен қатар, оны киім немесе матамен байланысты кез келген өнер үшін пайдалануға болатын ең нәзік, талғампаз тон деп атауға болады. Бұл кез келген басқа тонмен оңай үйлескен түс. Оның икемділігі қара табиғатпен түсіндірілуі мүмкін – басқалармен  бәсекелесудің қажеті жоқ, оларды көрудің қажеті жоқ. Жарықтың жұтылу ерекшелігі кез келген басқа тонмен бір деңгейде қабылдауға мүмкіндік береді. Екінші жағынан, қара тамаша фон болуы мүмкін [4].