Көрікті қалам – Орал

Көрікті қалам – Орал

 «Тәрбие және әлеуметтік жұмыс бағытында инновациялық идеялар» сайысы аясындағы жоба бойынша  «Экономика және аудит» жоғарғы мектебі оқытушылары  Н.А.Ахметжанова, К.У.Нурсапина, А.А.Тапалова «БҚО-ның тарихи орындары картасының мультимедиялық нұсқасын құрастыру және оларды интернетте тарату» тақырыбында жоспарға сайкес, жоба белсенділерімен бірігіп табиғи орман саябағы аймағындағы  Хан тоғайына саяхат жасады. Жоба белсенділері тақырыпқа сайкес тоғайдың тарихына қатысты мәліметтер іздеп, зетрттеулерімен бөлісті. Бүл зеттеулер өңіріміздің туризм бағытын насихаттап, жаңа деңгейде дамытуға үлесі зор деп есептейміз.

Зерттеу барысында келесі тарихи көрнекті жермен  таныс болдық.

«Рухани жаңғыру» бағдарламасының негізгі мақсаттарының бірі – рухани және мәдени құндылықтарымызды сақтау әрі арттыра түсу. Ол жұмыстардың бір бағыты киелі орындар картасын жасау болса, енді бірі «Туған жер».  Бұл өз туған өлкеңді, оның тарихы мен табиғатын тануға бағытталған экспедициялар мен экскурсиялар. Осындай танысуға тұрарлық нысанның бірі – Хан тоғайы.

Хан тоғайы (орысша:Ханская роща) - Жалпы ауданы 256 га, құрылған жылы 1812ж. Орал мен Шаған өзендерінің түйіскен жерінде орналасқан. Оралдағы табиғи орман-саябақаймағы. Қаланың ең көне тарихи ауданы — Куренямға іргелес. Ең көп таралған нұсқа бойынша, ол өз атын вассалдық Ішкі (Бөкей) Орда хандарының ант берген жерінен алды. Алғаш рет 1812 жылы Бөкей хан үшін тоғайда хандық абыройға көтерілу және Ресей мемлекетіне ант беру рәсімі өткізілді. Кейіннен тоғайдың атын өзгертуге екі рет әрекет жасалды. 1891 жылы тақ мұрагері Николай Александровичтің Оралға сапарынан кейін — Царевич тоғайына. 1930 жылдары, пролетарлық әдебиеттің классигі қайтыс болғаннан кейін-Горький атындағы тоғайға айналған болатын. Бірақ жаңа ресми атаулардың ешқайсысы тамыр жайған жоқ-халық жадында тоғай әрқашан хан болып қала берді.

Бірнеше жыл бұрын тоғай кәсіпкерге орман пайдалануға берілді. Сонда халықтың наразылығында шек болмады: олар бұл жалпыхалықтық игілік үшін, яғни тоғайға кіру және демалу үшін қалай ақша төлейді?! Халық өзінің символдық 200 теңгесін қоқысты тазалағаны үшін төлейтіні түсіндірілді. Тоғай қайтадан Лесхоз инспекторлары мен бей-жай қарамайтын белсенділердің бақылауына өтті.

  2013 жылы Хан тоғайы қайтадан кәсіпкерге орман пайдалануға берілді. Шлагбаумдар орнатылды, кіре берісте ақыға қоқыс пакеттері беріледі. Қызметкерлер қоқысты жинайды, ескерту белгілерін қояды. Өртке қарсы маңызы бар жолдарды тазарту бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Орал орман шаруашылығында айтылғандай, тәртіп арта түсті.

Хан тоғайының флорасында өсімдіктер 200-500-деп саналады. Өзен алқабындағы орманда құстардың да небір түрлері – шұбаршымшық, құнақ, сары шымшық, ементұмсық, қаратоқылдақ, шиқылдақ, қарапайым қара торғай, қарапайым көкшіл шымшық, орманкөгершіні – дыркептер кездеседі. Әсіресе дыркептер (көгершінтүрі) ерекше қызығушылық тудырады, себебі біздің аймақта бұл түр өте сирек кездеседі.

Тоғай – көптеген тарихи оқиғалардың куәсі: хандарға бағышталу (демек атауы), болашақ императорларды қабылдау, революцияға дейінгі аласапыран жылдардағы маяктар мен митингілер, қанды азаматтық соғыс. Хан тоғайында әйгілі Макаров жазғы театры, мейрамханалар болды, қайықтармен жүзіп, жолаушылар пароходы жүрді. Адамдар мұнда мереке күндері аккордеондар мен самоварлары бар бүкіл отбасылармен келеді.

1733 жылғы Орал жоспарында тоғай сол жағалауда белгіленген. Тоғайды Жайық  пен  Шаған құшақтап, ұстап тұрғандай.

Неліктен казак қаласындағы тоғай хан деп аталатыны әртүрлі түсіндіріледі. Тіпті осы жерден кейбір хандар қалаға шабуыл жасады деген нұсқалар болды. "Керісінше, - деп жазады Николай Чесноков, - тарихтағы Хан тоғайы достықтың дәлелі болып қала берді" деп жазған.

1812 жылы 7 шілдеде мұнда ант қабылдап, оны Бөкей хан бекітті. Ол ұзақ уақыт бойы Кіші жүзде хан билігі үшін күрескен. Бірнеше рет Ресейден патронат сұрады, кем дегенде босанудың бір бөлігі хан болады деп үміттенді. 1801 жылы император Павел I жарлық шығарды:"Қырғыз-Қайсак Кіші Ордасының Хан кеңесіне төрағалық етуші, Нұралы ханның ұлы Бөкей сұлтанды өзіме ықыласпен қабылдаймын, қалаған жеріме көшуге рұқсат етемін".