Лекции по "Физической культуре"

№ 1. Лекция. Лекция тақырыбы: Кіріспе. Пән және Дене мәдениетітарихының тапсырмалары. Дене тәрбиесінің алғашқы құрылысы.

Лекция жоспары:

1. Дене мәдениеті тарихы.

2. Дене мәдениеті тарихының кезеңдері.

3. Алғашқы қоғамдағы дене тәрбиесінің шығу тарихыныңмәселелері.

1. Дене мәдениетінің тарихы – тарих ғылымның жеке саласыболып саналады. Дене мәдениетінің арихы адам қоғамындағы -өмір сүрудің әр – түрлі кезендеріндегі дене мәдениетінің дамуынзерттейді және Дене мәдениетінің аймағындағы, таптық –антогонистік қоғамындағы тиімді әсер етуші заңдылықтардыоқытады. Дене мәдениеті тарихы пәнінің мазмұнына денетәрбиесінің құралдары, қалпы, әдістері, идеялары, денемәдениетінің ілімі, әдістемесі және жүйесі кіреді.

Дене мәдениеті тарихы өзін тарихи білімдердің арнайысаласы деп, дене тәрбиесі мен спорт туралы ғылымның ерекшебөлімі ретінде қарастырылады: “Дене мәдениеті тарихы” пәніежелгі уақыттан біздің күнге дейінгі дене мәдениетінің шығуымен дамуын, қоғамдағы жалпы мәдениеттің бір бөлімі ретіндеқарастырылады. Дене мәдениетінің тарихы – ғылым ретінде ХІХ– ғасырдың екінші жартысында қалыптаса бастады, ол білімдіадамдардың, педагогтар мен дәрігерлердің дене тәрбиесіне дегенқызығушылығынан туындады.

2. Дене мәдениетінің тарихы – тарихи білімдердің арнайысаласы ретінде бірнеше даму кезеңдерінен өтті. Оның осықұрылымының негізін ғылыми кезеңдер құрайды.Дене мәдениетінің тарихы – мынадай кезендерге бөлінеді:

Бірінші кезең – ежелгі дүниедегі дене мәдениеті тарихы,алғашқы құрылыс пен құлиеленуші кездердегі дене мәдениетітүрлерін қамтиды.

Екінші кезең – орта ғасырлардағы дене мәдениеті тарихы,дене мәдениетінің феодалдық түрінің шығуын, гүлденуі менқұлдырауын қамтиды.

Үшінші кезең – жаңа уақыттағы дене мәдениетінің тарихы –бұл кезең дене мәдениетінің буржуазиялық түрінің шығуы менбилеген уақытын қамтиды.

Төртінші кезең – жаңалау уақыттағы дене мәдениетініңтарихы – бұл кезең дене мәдениетінің әлеуметтік жағдайдағышығуы мен орнығу уақытын қамтиды.

Ал, оның пәнінің құрылымы:

1. Жалпы дене мәдениетінің тарихы – барлық қоғамдықэкономикалықформациядағыдене мәдениетініңдамузаңдылықтары.

2. Халықаралық спорттық қозғалыс тарихы.

3. Қазақстандағы – отандық дене мәдениетінің тарихы.

4. Дене жаттығуларының шығу мәселерінің тарихнамасы.

3.Дене мәдениетінің бастапқы шығуы, құрылым бойынша дамазмұны бойыншада күрделі мәселе. Ол келесі сұрақтардықамтиды: дене мәдениетінің объективті және субьективтіфакторларының шығуының өзара байланысы, алғашқы дамукезеңіндегі ерекшеліктері; алғашқы қоғамдағы дене тәрбиесінің;негізгі жақтары.

Дене мәдениеті неден шықты? Адамдардың еңбекқызметінен бе немесе діни өкілдіктерден бе? Ол қоғаммен немесеаңдар дүниесімен қатынасты ма, биология заңдарына бағына ма?Әр елдердің білімділері бұл мәселелерді шешу үшін әр–түрліпікірлер айтты.

1) Тарихи ғылымдардың кейбір өкілдері өздеріншедәлелдеді, онда дене тәрбиесінің бастаулары, нақтырақ айтсақдене мәдениетінің элементтері аңдарда бар, сондықтан биологиязаңдарына тәуелді деді.

2) Теориялық ағым бойынша авторлары дене мәдениетініңдамуы діни өкілдегі адамдардан шықты дейді. Мысалы: Э.Кайс«Дене тәрбиесінің қысқаша тарихы», (1927 ж.) кітабындадеректер келтірілген.

3) Атақты испан социологі Х.Ортега мен Гассет спорттыңбастапқы жайы және қоғам өмірінде еңбектің бағынышты рөлітуралы идеяны дамытады және мемлекеттің дамуына –адамдардың спорттық қызметі себеп болды деген. Ағылшынфилософы, социолог Гербет Спенсер (1820 – 1903 жж.). Олалғашқы қоғамдағы адамдардың бірлестіктері мен ондағыдайындықтары алғашқы спорттық клубтарда болды дептұжырымдайды, олар ордадан руларға өту баспалдағынан жанұяқұруына себеп болды дейді.

4) Г.В.Плехановтың көзқарасы бойынша адам санаменістелінген жаратылыс, жалпы биологиялық заңдарға бағынадыдесе, Е.А.Покровский (орыс зерттеушісі) ойындар мен денежаттығулары баланың сыртқы өмірімен қарым – қатынасындамытатын құрал деді.