Алматы қаласындағы сыбайлас жемқорлықпен күресу жолдары: Сингапур мемлекетімен салыстыру

Алматы қаласындағы сыбайлас жемқорлықпен күресу жолдары: өзге мемлекет мысалымен салыстыру

Алматы қаласындағы сыбайлас жемқорлықпен күресу жолдары: Сингапур мемлекетімен салыстыру

Орындаушының ТӘЖ

Есмуратов Али Маратович

Курс

1 курс

Топ

Политология 20.831

Мамандағы

Международная аналитика МО МА

Жұмыстың мазмұны

Кіріспе

Негізгі бөлім

1.Алматы қаласындағы жемқорлық бойынша ақпарат

2.Сингапур мемлекетіндегі жемқорлық бойынша ақпарат

3.Алматы қаласы мен Сингапурдағы жағдайды салыстыру, талдау жасау

4. Алматы қаласында Сингапур мемлекетінің жемқорлыққа қарсы қағидаларын қолдану

Қорытынды

Зерттеу тақырыбының өзектілігі:

 Бүгінгі таңда сыбайлас жемқорлық Қазақстанның да, бүкіл әлемнің де саяси, экономикалық және әлеуметтік өмірінде өте маңызды және өзекті мәселе болып табылады. Сыбайлас жемқорлық ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін ең қауіпті және кең таралған әлеуметтік жағымсыз құбылыстардың біріне жатқызылуы мүмкін, оның зиянды әсері мемлекеттік құрылым мен дәстүрге қарамастан кез келген елде сезіледі. Бірде-бір мемлекет сыбайлас жемқорлықты толығымен жоя алмады, бірақ қоғамның сыбайлас жемқорлық деңгейін арнайы шаралар көмегімен төмендетуге болады.

  "Сыбайлас жемқорлық" деп аталатын аурумен әлемнің көптеген елдері, әсіресе дамып келе жатқан және табиғи байлықтары бар, нарықтық экономика мен демократиялық басқару жолында дамып келе жатқан елдер ауырады. Сыбайлас жемқорлықтың жойқын салдары әлі күнге дейін Нигерия, Индонезия, Венесуэла, Ангола, Эквадор сияқты елдердің экономикаларына әсер етеді, бұл АҚШ, Италия сияқты дамыған елдерде де бар.

  Сыбайлас жемқорлық, оның ауқымы, ерекшелігі мен серпіні - елдің жалпы саяси, әлеуметтік және экономикалық проблемаларының салдары. Ел модернизация кезеңінде болған кезде сыбайлас жемқорлық әрқашан артады. Қазақстан қазір модернизацияны ғана емес, қоғамдық, мемлекеттік және экономикалық негіздердің түбегейлі өзгеруін бастан кешуде. Сондықтан елімізде дамумен қатар жемқорлық сияқты теріс құбылыстардың өршуі таңқаларлық жайт емес.

  Сыбайлас жемқорлық әлеуметтік-экономикалық даму, нарықтық экономика құру, инвестициялар тарту процесін тежейді және демократиялық мемлекеттің саяси және қоғамдық институттарына теріс әсер етеді және елдің болашағы үшін елеулі қатер төндіреді. Сондықтан да жемқорлықты қарсы тұру, оны жою мәселесі қазіргі кезде Қазақстандағы ең өзекті проблемалардың бірі болып табылады.

Зерттеу тақырыбының мақсаты:

Алматы қаласы мен Сингапур елінің жемқорлықпен күресу әдіс-тәсілдерін салыстыру. Соның нәтижесінде, жемқорлықпен күресудің қандай жолдары Алматы қаласы үшін барынша тиімді әрі нәтижелі болатынын айқындау.

Зерттеу тақырыбының міндеттері:

Зерттеу жұмысының міндеттері Алматы қаласының қазіргі таңдағы жемқорлық жағдайына(деңгейіне) анализ жасау арқылы баға беру, Алматы қаласында сыбайлас жемқорлыққа қарсы жүргізілетін шараларды және олардың тиімділігін зерттеу. Сонымен қатар Сингапурдың сыбайлас жемқорлықпен күресу тарихы мен тәжірибесін салыстырмалы түрде талдап, Қазақстанның Сингапур елінен жемқорлықпен күресу үшін қандай әдіс-тәсілдерді үйрене алатынын анықтау.

Зерттеу тақырыбының гипотезалар немесе сұрақтары:

1.Алматы қаласының қазіргі жемқорлық деңгейі қандай?

2.Алматы қаласында жемқорлықпен күресу үшін қандай шаралар ұйымдастырылып жатыр?

3.Сингапур елінің жемқорлық деңгейі қандай?

4.Сингапур елі жемқорлыққа қарсы қандай тиімді әдістерді қолданды?

5.Сингапур елі әлем бойынша сыбайлас жемқорлықтың төмен деңгейіне қалай жетті?

6.Алматы қаласы Сингапур елінің қандай әдістерін жемқорлыққа қарсы күресте қолдана алады?

Зерттеу тақырыбының ғылыми өзектілігі:

Бұл зерттеу жұмысын жемқорлықпен күресу тақырыбындағы ғылыми конференцияларда, лекцияларда, оқушылар мен студенттерге керекті мәлімет беру үшін мектеп және университет мекемелерінде қолдануға болады. Ғылыми журналдарда мақала ретінде басып шығаруға болады.

Зерттеу тақырыбының әдістері

Салыстырмалы талдау;

Interrogative insertion;

Деректерді зерттеу талдауы.

Негізгі бөлім Алматы қаласындағы жемқорлық  бойынша ақпарат

  Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық елдің экономикалық және саяси дамуы үшін елеулі проблема болып табылады. 2019 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан рейтингте 180 елдің ішінен 113-орынды иеленді және 100-ден 34 балл жинады , ал бір жыл бұрын Transparency International сыбайлас жемқорлық деңгейі бойынша Қазақстанға 124-орынды (ол бірнеше басқа елдермен бөлінген) берді. Ол кезде Қазақстанның жалпы балы мүмкін болған 100 балдың 31-іне тең болған (30-дан төмен балл "бақылаусыз сыбайлас жемқорлықты" білдіреді). Бұрынғы президент Назарбаев сыбайлас жемқорлыққа "қасиетті соғыс" жариялады және мемлекет пен қоғамның барлық деңгейлеріндегі сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін "сыбайлас жемқорлыққа қарсы 10 шара" қабылдауды бұйырды[1].

   Жалпы, 2020 жылдың басынан бері 2140 сыбайлас жемқорлық қылмысы тіркелген. Бұл ретте ауыр сыбайлас жемқорлық қылмыстар саны 15% - ға өсті.

  Өтелген залал сомасы өткен жылдардың жылдық көрсеткіштерінен едәуір асып, 39,5 миллиард теңгені құрады. Жыл басынан бері сыбайлас жемқорлық үшін 34 республикалық, 72 облыстық, 89 қалалық және аудандық деңгейдегі басшылар қылмыстық жауапкершілікке тартылды[2].

   Алматы қаласында жүргізілетін сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың негізгі қағидаттары:

1) заңдылық;

2) адамның және азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау басымдығы;

3) жариялылық және ашықтық;

4) мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы;

5) Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларын жүйелі және кешенді пайдалану;

6) Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларын басым қолдану;

7) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға жәрдем көрсететін адамдарды мадақтау;

8) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін жазаның бұлтартпастығы.

   Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мақсатына қол жеткізу мынадай міндеттерді шешу арқылы іске асырылады:

1) қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік ахуалын қалыптастыру;

2) Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін жағдайлар мен себептерді анықтау және олардың салдарларын жою;

3) Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің өзара іс-қимылын нығайту;

4) Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі халықаралық ынтымақтастықты дамыту;

5) Тергеу арқылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтап жою[3].

Тандаған мемлекеттегі жемқорлық  бойынша ақпарат

Сингапур әлемдегі сыбайлас жемқорлық деңгейі ең төмен елдердің бірі болып саналады. Істерді негізінен Сингапурдың сыбайлас жемқорлықты тергеу бюросы (CPIB), мемлекеттік және жеке секторлардағы сыбайлас жемқорлықты зерттейтін Сингапур үкіметтік агенттігі жүргізеді. Transparency International сауалнамасына сәйкес, Сингапурдағы адамдардың басым көпшілігі ешқашан мемлекеттік қызметкерлер немесе мекемелер тарапынан сыбайлас жемқорлықтың куәсі болған емес. Қазіргі таңда Сингапур әлемдегі жемқорлық деңгейі төмен мемлекеттердің ішінде төртінші орынды иеленеді[4].

  Парақорлық және мемлекеттік қазынадан ұрлау Сингапур Республикасының 1965 жылы тәуелсіздік алғаннан бергі маңызды проблемасы болды. Алайда жаңа көшбасшы – Ли Куан Юдың арқасында Сингапурдағы сыбайлас жемқорлық сияқты проблема жедел әрі тиімді шешілді.

  Сингапурдың жаңа басшысы Ли Куан Юдың кезінде жаңа сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия қабылданды. Ол стратегия бойынша келесі шаралар қабылданды:

-тұрақты сыбайлас жемқорлық байланыстарын қалыптастыруды болғызбау үшін шенеуніктердің іс-қимылдарын регламенттеу және оларды ротациялау;

- сыбайлас жемқорлық мақсатында пайдалануға болатын маңызды ақпараттың жария болуын болдырмау үшін құпиялылық режимін қамтамасыз ету;

- бюрократиялық рәсімдерді оңайлату;

- заңдылық үстемдігін бекіту және заңнаманы қатаңдату;

- сот жүйесінің тәуелсіздігін арттыру;

- пара бергені немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы тергеулерге қатысудан бас тартқаны үшін экономикалық санкциялар енгізілді;

- кеден және басқа да мемлекеттік қызмет қызметкерлерін жаппай жұмыстан шығаруға дейін қатаң акциялар қабылданды;

- жоғары этикалық стандарттарға қатаң қадағалау орнатылды;

- әрбір 3-5 жыл сайын сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралар кешенін қайта қарау рәсімдері енгізілді;

- сыбайлас жемқорлық жағдайлары туралы хабарлайтын ақпарат берушілерді қорғау қарастырылған;

- экономиканы қайта реттеу;

- білікті әкімшілік кадрларды даярлау;

- шенеуніктердің жалақысын бірнеше есе арттыру және т.б[5].

   Сингапурлық СЖЖТБ-ның (Сыбайлас жемқорлық жағдайларын тергеу бюросы) тікелей міндеттерінің қатарына мыналар кіреді:

 -азаматтардан келіп түскен сыбайлас жемқорлық фактілері туралы өтініштер мен шағымдарды қарау;

-елдің премьер-министріне жүргізілген жұмыс туралы есептер беру;

-тексеру барысында анықталған құқық бұзушылықтарды тергеу.

   Шексіз өкілеттіктерге ие бола отырып, жемқорлық тергеу бюросының келесі нарселерге құқығы бар:

-сот шешімін күтпей, күдікті шенеуніктерді ұстау және тінту жүргізу;

-банктік шоттар мен үлестік активтерді тексеруді жүзеге асыру;

-кез келген куәларды жауап алуға шақыру;

-елдің кез келген азаматын жауапкершілікке тарту.

   Сыбайлас жемқорлыққа қатыстылығы үшін жазалау жүйесі.

Сингапурдағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бағдарламасының тармақтарының бірі заңнама мен сот жүйесін реформалау болды.                             Қазіргі уақытта көрсетілген қызметтер үшін барлық сыйлықтар немесе сыйақылар параға теңестіріледі. Бұл ретте Тараптардың әрқайсысы жауапкершіліктің өз үлесін иеленетіні өте маңызды.

  Мұндай қылмыс үшін айыппұл сомасы 100 000 долларға жетуі мүмкін, ал аса ауыр жағдайларда – бес жылға дейін бас бостандығынан айыру. Жазаның ауырлығы Сингапурда сыбайлас жемқорлықтың болмауының себептерінің бірі, дәлірек айтсақ, іс жүзінде жоқ. Әрбір шенеунік жылына бір рет қарыздарының жоқтығын дәлелдейтін декларация тапсыруы керек, бұл оның сенімділігінің дәлелі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің осындай тиімді әдістері бүгінгі таңда Сингапурдың экономикалық еркіндік пен даму деңгейі бойынша әлемдік рейтингтерде жетекші орынға ие болуына алып келді[6].

Алматымен өзге мемлекеттегі жағдайды салыстыру, талдау жасау

Алматы қаласының жемқорлық денгейі мен Сингапурдың жемқорлық деңгейінің арасында үлкен айырмашылық бар. 2019 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан жемқорлық бойынша рейтингте 180 елдің ішінде 113-орынды иеленді. Ал осы уақытта Сингапур елі 180 елдің ішінде 4 орынды иеленді.

Алматы қаласында басқа мемлекеттегі жемқорлыққа қарсы қағидаларын қолдану

Қазіргі уақытта жемқорлықты толықтай жою мүмкін емес. Ол ешқандай мемлекеттің қолынан келген емес. Алайда, сыбайлас жемқорлықты арнайы шаралар арқылы шектеуге, деңгейін төмендетуге болады.

Сыбайлас жемқорлық Қазақстанның ең өзекті проблемаларының бірі болып табылады.

Қазақстан Сингапурдың жемқорлықпен күресу әдісін қолдану арқылы жемқорлық деңгейін төмендетіп, көптеген жетістіктерге жете алады. Өйткені, Сингапурлық күрес әдісі іс жүзінде өзінің тиімді және нәтижелі екендігін дәлелдеді. Сингапур өздерінің жаңа әдісін қолданғаннан кейін кедей, парақор мемлекеттен бай, дамыған және жемқорлық деңгейі төмен мемлекетке айналды.

Қазақстан болашағы зор мемлекет. Оның ары қарай дамуын ұстап тұрған фактор ол жемқорлықтың өте жоғары деңгейі. Егер, Қазақстан жемқорлық сияқты теріс құбылыстан арылса, оған көп жолдар ашылады.

Жемқорлыққа қарсы күрестің Сингапурлық әдісі қатал әдіс болып саналады. Сингапурда жемқорлыққа қатысты заңдардың орындалуы қатаң бақыланады. Жемқорлық ісімен күдіктелетін азаматтарды қатал түрде тергейді, тергеу ісіне көмектеспеген адамдарды жазалайды. Егер жемқорлыққа қатысты кінәсі дәлелденсе, оны қатаң түрде жазалайды. Нақтырақ айтсақ, ұрлаған немесе пара алған сумманы мемлекетке толықтай қайтаруға мәжбүрлейді, пара алған суммасына тең айыппұл салынады және кылмыстың дәрежесіне байланысты кемінде 5 жылға бас бостандығынан айырылады. Осындай қаталдықтың арқасында Сингапур көптеген жетістіктерге жетіп отыр. Егер Қазақстан мемлекеті осы әдісті пайдаланса, Сингапур сияқты жетістіктерге жете алады.  

Қорытынды: жоғарыдыдағы жазған зерттеу тақырыбының мақсаты, міндеттері орындалдыма?

Зерттеу тақырыбының гипотезалар немесе сұрақтарына жауап кандай болды?

Зерттеу тақырыбының ғылыми өзектілігі дәлелдендіме?

Зерттеу тақырыбының әдістері қалалй қолдандыныз?

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты мен міндеттері орындалды.

Зерттеу тақырыбының сұрақтарына жауап алынды.

Зерттеу тақырыбының ғылыми өзектілігі дәлелденді.

Бұл зерттеу жұмысын жүргізу барысында мен салыстырмалы талдау әдісін, Interrogative insertion әдісін және деректерді зерттеп талдау әдісін қолдандым. Яғни, бұл зерттеу жұмысында мен Қазақстан мен Сингапурдың жемқорлық жағдайын салыстырмалы түрде талдадым. ҚР-ның жемқорлыққа туралы заңнамасы және Сингапур мемлекетінің жемқорлық туралы заңнамасы сиякты деректерді зерттедім.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

[1] - Коррупция в Казахстане- https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%80%D1%80%D1%83%D0%BF%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5 

[2] - Коррупция в Казахстане: сколько преступлений зарегистрировали в 2020 году- https://liter.kz/skolko-korrupczionnyh-prestuplenij-zaregistrirovali-v-kazahstane-v-2020-godu/ 

Редакция “Литер”

Жыл: 2020

[3] - ҚР жемқорлыққа қарсы іс-қимылдар туралы заңы- https://online.zakon.kz/document/?doc_id=33478302#pos=2;-108           1 тарау. 4,5 бап

[4] - Коррупция в Сингапуре - https://ru.qaz.wiki/wiki/Corruption_in_Singapore 

[5] - Мировой опыт борьбы с коррупцией:феномен Cингапура- https://articlekz.com/article/7114   Мақала авторы: Жетписбаева.Б.А

Журнал: Вестник Казну

Жыл: 2008

[6] - Коррупция в Сингапуре и методы борьбы с ней в 2020 году- https://emigranto.ru/strany-azii/singapur/korruptciia-v-singapure.html

Мақала авторы: Владимир Дудник

Жыл: 2019