Жылқы өнімі

Жылқы малынан алынатын өнімдер

Атейхан Б.

а/ш., ғ.м., аға оқытушы, «Торайғыров университеті» КЕАҚ, Павлодар қ.

Солтан Ә.

студент, «Торайғыров университеті» КЕАҚ, Павлодар қ.

Джанзакова А.

студент, «Торайғыров университеті» КЕАҚ, Павлодар қ.

Нагашбай Г.

студент, «Торайғыров университеті» КЕАҚ, Павлодар қ.

Жылқының орны қазақ халқы үшін өте бөлек. Республиканың алуан құбылмалы табиғатын тиімді пайдалана алатын түліктің бірі осы жылқы. Оның үстіне жылқының адамның тіршілігі үшін пайдасы да алуан түрлі: жесең  - ет, ішсең – сусын, мінсең, жексең – көлік, алуан түрлі ойын – сауықтар мен жарыстар жылқысыз қызық емес. Сондықтан негізгі басты мақсат – осы түлікті өсіру, өркендету. Ол үшін жылқыны дұрыс бағып – күту, ұстау жүйелерін ұйымдастыру, шаруашылық жағдайында санитарлық – гигиеналық талаптарды кеңінен енгізу бұл саладағы негізгі міндеттер.

Жылқыны республикамызда әр түрлі бағытта пайдаланады. Атап айтқанда ол күш көлігі ретінде, ет – сүт өндіру үшін, асыл тұқымды мал өсіру мақсатында, спортқа қолдану, әрі донор ретінде де пайдаланады.

Жылқы күш көлігі ретінде 3 бағытта қолданылады: міну, жегу және жүк арту ретінде. Жылқыны асыл тұқымды бағытта қолданудың басты міндеті асылдандыру және асыл тұқымды жас мал өсіру. Тауарлы жылқы шаруашылығы – бұл жылқы етін, шипалы сусын – қымызды өндіреді.

Жылқының адам үшін жан – жақты қасиетін кеңінен қолдану мақсатында оны санитарлық – гигиеналық талаптарға сай ұстап, күтіп – бағу негізгі мақсат болу керек. Басқа түліктерге қарағанда жылқыны күтіп – бағуды, оларға дүние жүзілік деңгейде салынған әрі салынып жатқан зауыттары, қымыз және ет – көкөніс шаруащылықтары қол жеткен табыстары баршылық. Ендігі мақсат осы жетістіктерімізді бұл салада әрі қарай дамытып жалғастыру.

Жылқы еті – жылқының жегендегі еті.  Әдетте 2-3 жастағы жас жылқылардың етін жейді, етін екі сағаттай қайнатады.  Жылқы етінің ерекше дәмі бар және көшпелі халықтар арасында кең таралған, бірақ сүйікті тағам.

 Бір жасқа дейінгі құлындардың еті ең жоғары тағамдық құндылыққа ие, сонымен қатар нәзіктік пен хош иісті.  Жылқы етін өндіру үшін аса жөндеуден өткен жас төл мен ересек жылқылар пайдаланылады.

 Жылқы еті Азияның көшпелі түркі және моңғол халықтарының (қайнатылған шұжық қазы, шұжық немесе чучук), сондай-ақ жылқының қышқыл сүті - қымыз тағамының маңызды бөлігі (кейде негізгі бөлігі) болды.  Қазіргі уақытта жылқы еті Қырғызстан, Қазақстан және Моңғолияда көбірек тұтынылады.  Ең бастысы - мал жаю, ол үшін қомақты жер қажет.  Бордақылау үшін қысқа (максимум 15-30 күн) қоймаға рұқсат етіледі.  Ұзақ тұтқында болу ет дәміне, оның консистенциясы ең теріс әсер етеді және еш жерде қолданылмайды.  Отырықшы егіншілікпен айналысатын халықтар арасында жылқы етін етке пайдалану, әдетте, кең таралмаған.

 Жылқы еті кейбір тұтқырлық пен серпімділік, сондай-ақ ащы дәм беру үшін шұжықтың белгілі бір түрлерін (мысалы, сервлат) өндіруде қолданылады.

 Жылқы етінің ауылшаруашылық құндылығы жергілікті табиғи-географиялық жағдайларға өте тәуелді;  мысалы, бүкіл Еуропада ет бағытындағы жылқыларды тек Венгрияда өсіру тиімді.  Табиғи жайылымдар жоқ Жапонияда асыл тұқымды жылқылар өте қымбатқа түседі, орта ғасырларда жылқы еті кейде даймо тойларында ұсынылды, оның құндылығы оның керемет қымбаттығында болды. Жылқы шұжықтарының деликатес екені де белгілі.  Еуропалықтар арасында кең таралған жылқы етінің жағымсыз дәмі туралы миф Наполеон сарбаздарының Мәскеуден шегіну кезінде құлаған жылқыларды жеп, тұз бен дәмдеуіштердің орнына мылтық қолданып, көптеген тамақ улануын тудырғандығына байланысты болуы мүмкін.