Шпаргалка по "Цитологии"

1-билет. Ядроның морфологиясы, оның химиялық құрамы және жасушаның тіршілігіндегі маңызы

Ядро – жасушаның орталық басқару органоиды, онда генетикалық материал сақталады және барлық метаболизмдік процестер реттеледі. Оның құрылымы мынадай компоненттерден тұрады: ядро қабықшасы, кариоплазма, хроматин және ядрошық. Ядро қабықшасы екі қабаттан тұрады және цитоплазмадан ядро ішін бөледі. Қабықшаның бетінде поралар бар, олар арқылы заттар ядро мен цитоплазма арасында тасымалданады. Кариоплазма немесе ядро шырыны генетикалық материал және ядро ішіндегі басқа құрылымдар орналасқан желе тәрізді орта. Хроматин генетикалық материалды (ДНҚ) құрайды, ол митоз кезінде хромосомаларға айналады. Ядрошықта рибосомалық РНҚ синтезі жүреді.

Химиялық құрамы ядроның негізгі компоненттерін қамтиды: ДНҚ және РНҚ, ақуыздар (гистондар және ферменттер), липидтер және минералдар.

Ядро жасушаның тіршілігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Ол генетикалық ақпаратты сақтау және оны жүзеге асыру арқылы ақуыз синтезін реттейді. Ақуыз синтезі мРНҚ арқылы ядродан цитоплазмаға жеткізіледі.

2- билет. Тегіс эндоплазматикалық ретикулум, оның құрылымы және атқаратын қызметі

Тегіс эндоплазматикалық ретикулум – бұл мембраналық құрылым, оның бетінде рибосомалар жоқ, сондықтан «тегіс» деп аталады. Ол түтікшелер мен қуыстар жүйесінен тұрады, олар цитоплазмада таралған. Бұл құрылым мембрана липидтерін, фосфолипидтерді және стероидты гормондарды синтездеуге маманданған. Сонымен қатар, тегіс ретикулум улы заттарды бейтараптандыру және оларды жасушадан шығару процестеріне қатысады, әсіресе бауыр жасушаларында.

Тегіс эндоплазматикалық ретикулум кальций иондарын жинақтайды және олардың деңгейін реттейді, бұлшықет жасушаларында бұл процесс ерекше маңызды. Сонымен бірге, ол жасуша ішінде синтезделген заттарды тасымалдауда маңызды рөл атқарады. Бұл органоид жасушаның құрылымдық және метаболизмдік қызметтерін қамтамасыз ететін негізгі жүйелердің бірі болып табылады.

3-билет. Цитологияның тарихи дамуы. Жасуша теориясы

Цитологияның дамуы микроскоптың ойлап табылуымен тығыз байланысты. Алғаш рет микроскопты 1590 жылы Янсендер отбасы құрастырды. 1665 жылы Роберт Гук тығын кесіндісін қарап, оның жасушалардан тұратынын анықтады және «жасуша» терминін енгізді. XVII ғасырда Антони ван Левенгук микроскоп көмегімен әртүрлі микроорганизмдерді, соның ішінде бактерияларды, сперматозоидтарды және эритроциттерді зерттеді.

XIX ғасырдың басында жасушаның ядросы анықталды. 1831 жылы Роберт Броун өсімдік жасушаларының ядросын сипаттады. 1838-1839 жылдары Шлейден мен Шванн жасушалық теорияның негізін қалады. Олар барлық өсімдіктер мен жануарлардың жасушалардан тұратынын және жасуша тіршіліктің құрылымдық бірлігі екенін дәлелдеді. Кейінірек 1859 жылы Рудольф Вирхов «жасуша тек жасушадан пайда болады» деген қағиданы ұсынды.

Жасуша теориясы барлық тірі организмдер жасушалардан тұратынын және жасушаның тіршіліктің негізгі бірлігі екенін айқындайды. Бұл теория тіршілікті түсіну үшін биологияның барлық салаларында қолданылады және ғылымның дамуына негіз болды.

4-билет. Цитология пәні және оның басқа пәндерімен байланысы

Цитология – жасушаның құрылымын, химиялық құрамын, қызметін және даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Бұл пән тіршіліктің ең қарапайым құрылымдық бірлігін зерттеу арқылы биологияның көптеген салаларына негіз болады.

Цитология генетикамен тығыз байланысты, себебі жасушадағы ДНҚ тұқымқуалаушылықтың негізін құрайды. Ол физиологиямен байланыста, өйткені жасушалық деңгейде энергия өндіру, зат алмасу және сигнал беру процестері жүреді.