Адам экологиясына кіріспе. Ғылым жүйесіндегі адам экологиясының орны Дәріс тезистері.

8.1. Дәріс тақырыбы. Адам экологиясына кіріспе. Ғылым жүйесіндегі адам экологиясының орны

Дәріс тезистері.

Ғылым жүйесіндегі экология орнын қарастыруды қоршаған орта факторларының адамға әсер ету мәселелерін философиялық пайымдаудан бастау керек. Қазіргі уақытта ғылыми бағыт – адам философиясы қалыптасты. Оның негізін қалаушы И. Т. Фролов (1929 -1999) былай деп жазған:

«қазіргі уақытта адам мәселелерін ғылыми зерттеуді дамытудың бір жолы әлеуметтік және биологиялық әдістер қиылысатын «түйісу», «шекаралық» нүктелерді анықтау болып табылады. И. Т. Фроловтың пікірінше, адам туралы бірыңғай кешенді ғылым қажет, ол «ғылыми-техникалық революцияның дамуына байланысты адам мен оның болашағын зерттеудің заманауи мәселелері туралы ой-пікірлері үшін реттеуші принцип болып табылады. Бұл мәселелер адамға кешенді ғылыми кӛзқарас қажеттілігімен, түрлі ғылым ӛкілдері арасындағы, сондай-ақ, қоғамдық және гуманитарлық философияны, әлеуметтануды, этиканы, эстетиканы, педагогиканы, психологияны және т. б. қоса алғанда, басқа да адам зерттейтін адамдардың ӛзара іс-қимылын күшейтумен байланысты».

Адам экологиясы қоғамдық ғылымдардың кӛпшілігімен тығыз байланысты.

Адам экологиясы және демография. Екі пән де халықты ұқсас аспектілерде оқиды. Демография үшін негізгі ұғымдар-туу, ӛлім, балалар ӛлімі, ӛмір сүру ұзақтығы, орташа жас – бір мезгілде адам экологиясы үшін де маңызды, ӛйткені белгілі бір ӛңірдің денсаулық деңгейі мен ӛміршеңдігі туралы түсінік береді.

Адам экологиясы және әлеуметтану. Әлеуметтану әртүрлі қоғамдық құбылыстардың ӛзара байланысын және адамдардың әлеуметтік мінез-құлқының заңдылықтарын зерттейді. Бірқатар әлеуметтік мәселелер Адам экологиясы шеңберінде де қаралуы мүмкін. Олардың қатарына әлеуметтік топтар мен ұжымдар, этникалық қауымдастықтар, экологиялық қауымдастықтар, кәсіби қауымдастықтар, халық қоныстандыру әлеуметтануы, ӛмір сүру салты мен сапасының әлеуметтануы, медицина және денсаулық сақтау әлеуметтануы жатады.

Адам экологиясы және тарихы. Адам экологиясы үшін тарихи ғылымдар қатарынан аймақтардың археологиясы, палеоэкология және палеопатология, жекелеген елдер мен халықтардың этнографиясы, этникалық экология, этникалық антропология аса қызығушылық танытады.

Адам экологиясы гуманитарлық ғылымдармен байланысты. Гуманитарлық ғылымдар адамды жан мен ақылға ие адам ретінде зерттеумен айналысады.

Адам экологиясы және психология. Адам экологиясын адам жаны туралы білім қызықтырады. Адамдардың мінез-құлқының себептері туралы Білім адамдардың ӛзара және қоршаған ортамен ӛзара әрекеттесуінің терең себептерін түсінуге кӛмектеседі. Адамдардың психикалық ұйымының ерекшеліктері туралы білім сыртқы ортамен ӛзара іс-қимыл сипатын анықтауға және адамның психофизиологиялық жағдайына жағымсыз әсер ететін факторларды жоюға кӛмектеседі.

Адам экологиясы және биология. Биология адам экологиясының ӛте маңызды құрамдас бӛлігі болып табылады, ӛйткені адамның биологиялық деңгейінің ерекшеліктерін және адамның дененің арқылы қоршаған ортамен ӛзара әрекеттесуін білу адам ӛміріндегі бұзылу кӛздерін табуға, қоршаған ортаның түрлі факторларының ағзаға әсерінің салдарын болжауға және адам денесіне жағымсыз әсер ететін факторлардың әсерінен болатын бұзылуларды түзетуге кӛмектеседі. Адам экологиясында популяциялық генетика, экологиялық генетика, адамдағы тұқым қуалайтын аурулар мен ауытқулар, экологиялық физиология, иммундық тапшылық жағдайлар, аллергология, экологиялық токсикология, наркологиялық токсикология, радиоэкология, Биокибернетика бойынша жұмыстардан ақпарат пайдаланылады.

Адам экологиясы және медицина. Адам экологиясы медицинамен, әсіресе гигиеналық бағытымен тығыз байланысты. Гигиена-қоршаған орта факторларының адам денсаулығына әсерін, оның жұмыс қабілеттілігі мен ӛмір сүру ұзақтығын зерттейтін, елді мекендерді, адамдардың ӛмір сүру жағдайы мен қызметін сауықтыруға бағытталған нормативтер, талаптар мен санитарлық іс- шаралар әзірлейтін медициналық ғылым. Гигиеналық ғылым адам денсаулығын қоршаған ортада зиянды заттардың құрамын ғылыми негізделген гигиеналық нормалау арқылы ортаның физикалық және химиялық факторларының зиянды әсерінен қорғау жолдарын іздестіруге арналған.