"Үңгір аллегориясы: қазіргі оқылу" тақырыбына сараптау жұмысын дайындау

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті

                                                     Өнер факультеті

БӨЖ

БӨЖ тақырыбы: "Үңгір аллегориясы: қазіргі оқылу" тақырыбына сараптау жұмысын дайындау

Орындаған: Манасбай Толғанай

6B02118-Сән Дизайны, 1-топ

Қабылдаған: Джанкадыров С.С.

Жоспар:

1. Кіріспе
2. Үңгір аллегориясының негізгі мазмұны
3. Қазіргі оқылымда үңгір аллегориясы
4. Үңгір аллегориясының философиялық мәні
5. Қазіргі қоғамдағы үңгір аллегориясының маңызы
6. Қорытынды.

Кіріспе

Платонның "Үңгір аллегориясы" – философия тарихындағы ең ықпалды метафоралардың бірі. Ол адамның танымдық шектеулерін, білімге жету жолын және шындықты қабылдау мәселесін сипаттайды. Бұл аллегория бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтпай, заманауи қоғамдағы ақпарат пен білімге қолжетімділік, манипуляция және сыни ойлау мәселелерімен үндеседі. Адамзат тарихында ақиқат пен иллюзияның ара-жігін ажырату мәселесі әрқашан өзекті болды. Грек философы Платонның «Үңгір аллегориясы» – осы тақырыптағы ең ықпалды метафоралардың бірі. Ол адамдардың шындықты қабылдауы мен білімге жету жолын сипаттайды.  

Бүгінде бұл аллегория жаңа мәнге ие болуда. Ақпараттық қоғам, цифрлық технологиялар, жасанды интеллект пен виртуалды шындық дәуірінде біз Платон сипаттаған үңгірдің жаңа нұсқасына тап болып отырмыз. Жалған ақпарат, әлеуметтік желілердегі манипуляция, цифрлық әлемге тәуелділік қазіргі заманның «көлеңкелерін» қалыптастырады.

Бұл сараптау жұмысында «Үңгір аллегориясының» қазіргі заман контекстіндегі интерпретациясы қарастырылады. Біз оны медиа, білім беру, технология және жасанды интеллект тұрғысынан талдап, осы мәселелердің біздің шындықты түсінуімізге қалай әсер ететінін зерттейміз.

1.Үңгір аллегориясының негізгі мазмұны

Аллегория бойынша, адамдар үңгірде өмір сүріп, тек қабырғаға түскен көлеңкелерді ғана көреді. Бұл көлеңкелер – олардың шындық деп қабылдайтын әлемі. Бірақ бір адам босап, үңгірден шығып, сыртқы әлемнің жарығын көргенде, ол шынайы болмысты түсінеді. Ол қайта оралып, өзгелерге ақиқатты айтқысы келеді, бірақ олар оған сенбейді және қарсылық танытады. Платон бұл аллегория арқылы адамдардың таным шектеулерін, білімге жету процесін және философтың рөлін сипаттайды.  

2.Қазіргі оқылымда үңгір аллегориясы

Ақпараттық дәуір және медиа манипуляциясы                                                                                             Қазіргі цифрлық дәуірде адамдар ақпараттық "үңгірлерде" өмір сүреді. Әлеуметтік желілер, бұқаралық ақпарат құралдары және алгоритмдер белгілі бір ақпарат ағынын қалыптастырып, адамдардың дүниетанымын шектей алады.

-"Көлеңкелер" – жалған жаңалықтар, пропаганда және манипуляцияланған ақпарат.

-"Үңгірден шығу" – сыни ойлау мен ақпараттық сауаттылық арқылы ақиқатты түсіну.  

-"Шындықты жеткізгісі келетін адам" – журналистер, ғалымдар мен философтар.

Бірақ көптеген адамдар өздерінің үйреншікті ақпараттық ортада (filter bubble) қалғанды жөн көреді, ал шынайы ақпаратты айтқан адамдарға қарсылық танытады.  

Білім беру және интеллектуалдық шектеулер  

Көптеген білім беру жүйелері адамдарды дайын стандартталған ақпаратпен шектейді. Бұл да бір түрдегі "үңгір". Алайда сыни ойлау, аналитикалық қабілеттерді дамыту және шығармашылық еркіндік арқылы адамдар өздерінің таным шекарасын кеңейте алады.  

- Студенттер тек дайын фактілерді жаттап қоймай, оларды талдауға үйренуі керек.  

- Білім беру жүйесі оқушылар мен студенттерді "үңгірден шығуға" үйретуі қажет.  

Технологиялар мен виртуалды әлем

Виртуалды шындық, жасанды интеллект және әлеуметтік желілер – жаңа замандағы "үңгірлер". Адамдар цифрлық әлемде көп уақыт өткізіп, шынайы өмірден алшақтайды.  Метавселенің (Metaverse) дамуы адамдарды шынайы өмірден алшақтатып, жаңа "үңгірлер" жасайды.  - Ақпаратты тек алгоритмдер арқылы тұтыну – адамның шынайы ақиқатты көру қабілетін төмендетеді.

3.Үңгір аллегориясының философиялық мәні 

Үңгір аллегориясының философиялық мәні өте терең және көпқырлы. Ол Платонның білім, шындық, және ақиқат туралы ойларын ашады. Бұл аллегория адамның өз ойлау процесі мен шындықты тану жолындағы күресін сипаттайды. Оның философиялық мәнін бірнеше негізгі аспектілерде қарастыруға болады:

Шындық пен көріністің айырмашылығы

Платон үңгірде тұтқындардың көлеңкелерді шындық деп қабылдауы арқылы адамдардың шындыққа деген дұрыс емес түсінігін көрсетеді. Үңгірдегі көлеңкелер — бұл жалған шындықтың бейнесі. Олар тек сыртқы әлемнің жартылай немесе бұрмаланған көрінісі ғана. Бұл — біздің сезімдеріміз арқылы қабылдаған дүние мен ақыл арқылы түсінетін ақиқаттың арасындағы айырмашылықты білдіреді.

Білім мен ақиқатқа жету жолы

Үңгірден шыққан адам — философтың бейнесі. Ол ақиқатқа жету үшін қиын жолдан өтеді: алғашқыда жарық оған ауыр әрі түсініксіз, бірақ ол ақырында шындықты қабылдап, толыққанды білімге қол жеткізеді. Бұл білім адамның ішкі ағзасынан сыртқа шығып, ақыл-ойдың дамуына жол ашады. Платонның көзқарасы бойынша, білім тек сыртқы әлемді бақылау мен тәжірибеге негізделмейді, ол философиялық терең ойлауды және ақылдың жоғары деңгейіне жетуді талап етеді.

Қоғамның қарсы тұруы

Үңгірден шыққан адам шындықты көріп, оны басқалармен бөлісуге тырысқанымен, үңгірде қалған адамдар оның сөздеріне сенбейді. Олар тек өздерінің сенімді көлеңкелерін ғана біледі және шындықты қабылдауға қорқады. Бұл философтардың қоғамдағы жағдайын сипаттайды: олар өздерінің ойларын жеткізуге тырысады, бірақ көбіне қоғам оларды түсінбей, қарсы тұрады. Бұл философия мен білімді қабылдаудағы қоғамның дағдарысын көрсетеді.

Қоғамдық білім мен философияның рөлі

Үңгір аллегориясы қоғамның білім мен ақиқатқа деген көзқарасын терең түсіндіреді. Платонның айтуынша, тек философтар ғана шындыққа жетуге қабілетті, бірақ олардың қоғамға қосатын үлесі көбінесе мойындалмайды. Ол білімнің маңыздылығын түсіндіріп, философияның адамзаттың өркендеуіне деген ықпалын көрсетеді.

Платонның идеялар әлемі

Үңгір аллегориясында көлеңкелер — бұл материалдық әлемнің бейнесі, ал сыртқы әлемдегі шындық — бұл Платонның идеалистік көзқарасына сәйкес, абстрактылы «идеялар әлемі». Үңгірдің ішіндегі тұтқындар тек сезімдермен қабылданатын шындықты көреді, бірақ философтар ақылмен идеалдар әлеміне жетеді. Бұл Платонның «жоғары әлем» мен «төменгі әлем» арасындағы айырмашылықты түсіндіретін философиясымен тығыз байланысты.

4.Қазіргі қоғамдағы үңгір аллегориясының маңызы

Қазіргі қоғамдағы **үңгір аллегориясының маңызы** өте зор, себебі ол біздің білім мен шындықты қалай қабылдайтынымызды, ақпараттың таралу жолдарын және қоғамдағы адамдардың ойлау құрылымдарын түсінуге көмектеседі. Платонның үңгір аллегориясы қазіргі замандағы түрлі құбылыстарды түсіндіруге тиімді құрал болып табылады. Міне, оның маңызының негізгі аспектілері:

Жалған ақпарат және медиа манипуляциясы

Қазіргі қоғамда, әсіресе әлеуметтік желілер мен масс-медианың әсерінен, адамдар көбіне жалған ақпарат немесе бұрмаланған шындықпен бетпе-бет келіп жатады. Үңгірдегі тұтқындар көлеңкелерді шындық деп қабылдайды, дәл сол сияқты біз де кейде шындық деп ойлаған ақпараттың тек бір жақты, манипуляцияланған нұсқасын ғана көруіміз мүмкін. Әлеуметтік медиа платформаларында фильтрленген немесе саяси мақсатта түзетілген ақпараттар бізге «көлеңкелер» секілді әсер етеді, ал шындықтың не екенін түсіну үшін көп жағдайда тереңірек зерттеу керек.

Көңіл мен ойлау шектеулері

Үңгірдегі тұтқындар өмір бойы көлеңкелерді ғана көреді, сондықтан олар шындықтың басқа болуы мүмкін екендігін елестете алмайды. Қазіргі заманғы адамдар да өздерінің ойлау шеңберімен шектелген: көпшілік бірқалыпты ойлау мен пікірлерге үйреніп қалған, көбінесе дәстүрлі түсініктер мен көзқарастарға сенеді. Бұл жағдайды тек білім мен жаңа тәжірибе арқылы өзгертуге болады, бірақ адамдардың өздерінің ойларын өзгертуге дайын болмауы олардың "үңгірден шығуына" кедергі келтіреді.

Философияның және білімнің маңызы

Үңгір аллегориясы қазіргі қоғамда білімнің және философияның рөлін түсінуге көмектеседі. Білім мен философия адамдарды шындыққа жету жолында бағыттайды. Бірақ қазіргі қоғамда ғылым мен философияға деген қызығушылық азайып, адамдар көбінесе эмоциямен және жеке пікірлермен басқарылатын ақпаратқа көбірек сенеді. Бұл шындыққа жетудің жолын қиындатады. Платонның философиясы бізге білімнің маңыздылығын еске салады: тек ақыл-оймен ғана біз шындықты дұрыс түсінуге қол жеткізе аламыз.

Қоғамның шындыққа қарсы тұруы

Үңгірден шыққан адам қоғамға өз шындықтарын жеткізуге тырысқанда, олар оны қабылдамайды және оған қарсы шығады. Бұл қазіргі қоғамда да орын алатын жағдай: жаңа идеялар мен өзгерістер көбінесе қоғам тарапынан қарсы қабылданады. Мысалы, инновациялар немесе ғылыми жаңалықтар көп жағдайда қоғамның қарсылығына тап болады, өйткені адамдар оларды қабылдауға дайын емес немесе олар бұрынғы сенімдеріне қарсы келеді. Бұл үңгірдегі адамдардың жаңа ақпаратқа, жаңа шындыққа деген қорқыныш пен күмәнін еске түсіреді.

Ақпараттық қоғам және "көпіршіктер"

Қазіргі заманда біз ақпараттық "көпіршіктерде" өмір сүріп жатырмыз, онда адамдар тек өздерінің көзқарастарын немесе сенімдерін қолдайтын ақпараттарды ғана көреді. Бұл үңгір аллегориясының өзекті бір аспектісі болып табылады: адамдар өздері таныс әрі ыңғайлы ақпараттармен шектеледі, ал басқа көзқарастарды немесе жаңа идеяларды қабылдау қиынға түседі. Бұл қоғамның білім мен ақиқатқа деген толыққанды көзқарас қалыптастыруын қиындатады.

Философиялық ізденіс және өз пікірін дамыту

Үңгірден шығу, яғни шындықты іздеу, қазіргі қоғамдағы философиялық ізденістердің маңыздылығын көрсетеді. Біз бүгінгі күні терең ойлау, сыни ойлау дағдыларын дамыту арқылы ғана өз көзқарастарымызды кеңейтіп, шындыққа жетуіміз мүмкін. Сонымен қатар, әр адам өзіндік философиялық жолын тауып, жеке тұрғыда шындықты іздегенде қоғамдағы өзгерістерді де көре алады.

Қорытынды:

Бұл аллегорияның негізгі мақсаты — адам ақыл-ойының даму процесін көрсету. Үңгірдегі адамдар тек өздеріне таныс шындықты ғана біледі, бірақ шын мәнінде әлем әлдеқайда кең және терең. Үңгірден шыққан адам, яғни философ, ақиқат пен білімге қол жеткізгеннен кейін, басқаларды да осы шындықты түсінуге шақырады, бірақ қоғам оның көзқарастарына қарсы тұрады.

Бұл аллегория білім мен білімді іздеудің қиын жолын, адамдардың шындықты қабылдауға деген ішкі қарсылығын және философтың қоғамдағы рөлін білдіреді.