Үңгір аллегориясы: қазіргі оқылу

            Үңгір мифі - Платон өзінің идеялар туралы ілімін түсіндіру үшін «Мемлекет» диалогының 7-кітабында қолданған әйгілі аллегория. Ол платонизм мен жалпы объективті идеализмнің іргетасы болып саналады.  Платон «Мемлекеттің 7-томында» сипаттағандай үңгір аллегориясы, мемлекеттік басқару формалары мен идеалды билеуші ​​туралы монументальды трактат, бәлкім, осы ұлы грек философы ұсынған көптеген бейнелер мен ұқсастықтардың ішіндегі ең әйгілісі ретінде қарастырды. Қоғамды басқаруды философтарға беру идеясы ақиқат пен білімнің табиғатын мұқият зерттеуге негізделген және дәл осы тұрғыда Платон Үңгір аллегориясын қолданады. Платонның білім туралы тұжырымдамасы күрделі және көп қабатты, ол үңгір мифі ұсынылған кезде ашылады.Платон біз айналамыздағы нәрселердің мәнін олар туралы көп ойланып, оларды ақылмен түсінгенде ғана түсінетінімізге сенімді болды. Нәтижесінде, адамдардың көпшілігі, Платонның пікірінше, айналадағы әлемді бір қарағанда көрінгендей қабылдауға бейім. Бұл Платон үшін жеткіліксіз болды. Ол объектінің сыртқы қасиеттерін абайсызда үстірт қабылдаудың, қарапайым адамның айналасындағы әлемді тану мен шындықтың мәніне терең ой жүгіртудің, философты тану тәсілінің арасындағы айырмашылықтарды көрсетуге ұмтылды. Платон оқиғаны айтып берді. Оны кейде «асыл өтірік» деп атайды. Бұл бұл әңгіме шындыққа жанаспайтынын білдіреді, бірақ ол әлемдік тәртіптің негіздерін көрсетеді. Платон адамдардың көпшілігі қандай да бір үңгірде болған сияқты дейді. Адамдар үңгірдің артқы қабырғасына қарайды. Олардың артында тағы бір аласа қабырға тұр. Барлығы оның артында, ал бұл кішкентай қабырғаның артында жарық, өйткені айналадағы кеңістік күнмен жарықтандырылған. Сонымен үңгірдің артқы қабырғасына қараған адамдар не көреді? Олар үңгір қабырғасында жарық түсіретін және шағылған заттардың көлеңкесін ғана көреді. Бірақ бұл шындыққа жанаспайтын нәрселер. Шын мәнінде не екенін білу үшін үңгірден күн сәулесінен шығу керек. Екінші жағынан, біз жарыққа шыққымыз келе ме? Көптеген адамдар үңгірде қалуды жеңілдетеді, олар оған қанағат етеді, өйткені олар кетерде шындықтан қорқатын шығар. Олар өз үңгірінде көрінетін нәрселерді көруге әлдеқайда ыңғайлы және дағдыланған. Шындықтың сыртқы ерекшеліктері адамдарға жеткілікті. [pic 1]

Платонға көп жағдайда ежелгі грек әлемінің жұмбақ діни жүйелері әсер етті. Платон шындықты уақытпен шектелмейді, оның өзгергіштігін қабылдау тек елес деп есептеді. Тіпті Сократтан ол этикаға деген қызығушылығын мұра етті және олардың себептерін зерттеуден гөрі, олардың мақсатқа байланыстылығына негізделген әлемде болып жатқан түрлі құбылыстарға түсініктеме табуға тырысты. Жақсылық пен жақсылықты адам интеллектуалды және моральдық ғылымды бірігіп зерттеу арқылы ғана біле алады. Бұл көзқарас Платонды ең жақсы мемлекет әрқашан өзгермейтін, демек, мүмкіндігінше мінсіз және мінсіз болуы керек деген қорытындыға әкелді: мейірімділік пен шындық мәңгілікті қамтыды. Мемлекеттің ең жақсы билеушілері жақсылықтың мәңгілігін түсінетін адамдар болады. Осыны меңгерген және түсінген адамдар ғана мемлекетті басқара алады. Мемлекеттік билеушілерді дайындау ұзақ уақытты қажет етеді, жан -жақты және ұқыпты болуы керек. Математиканы оқу барысында міндетті түрде енгізу қажет, өйткені онсыз даналық мүмкін емес. Даналық - бұл өте баяу қол жеткізілетін, бірақ адамды ақылды басқаруға қабілетті ететін көңіл -күй. Бос уақыт даналыққа жету процесінде шешуші рөл атқарады. Егер адам ақша табуға мәжбүр болса, ойлануға уақыт таба алмайды.

          Платонның үш компоненті адам жаны үш бөліктен тұрады деп сенді. Біріншіден, ол ұтымды бөлікті, ұтымды бастаманы қамтыды. Ақыл, жанның осы құрамдас бөлігінің басты қасиеті болса керек. Екіншіден, рухта рухани, жігерлі компонент болды, яғни ашулы бастама. Батылдық, батылдық пен батылдық осы жан элементінің басты қасиеттері болды. Үшіншіден, адам жанының соңғы құрамдас бөлігі - адамның қалауларын қанағаттандыруға ұмтылатын бөлігі, яғни нәпсіқұмарлық бастамасы. Бұл жағдайда басты артықшылықтар байсалдылық пен кішіпейілділік болды.