Абайдын даналык жолы

                Баяндама

АБАЙДЫҢ ДАНАЛЫҚ ЖОЛЫ

Ұлы Абай - қазақтардың руханияты мен мәдениетінің символы. Оның ілімі халықтың рухани жаңғыруымен тығыз байланысты және даналық әр қазақтың жан дүниесінде осы күнге дейін жауап табады. Абай шығармашылығымен танысу сананы оятады, адамды кеңірек және тереңірек ойландырады, жаңа көңіл-күй мен сезімдер туғызады, жарқын армандарға жетелейді, өзін-өзі тану арқылы тазару мен рухани байытуға итермелейді.

Ұлттың өркендеуі, мәдениеттің, әдебиеттің, өнердің дамуы - бір сөзбен айтқанда, сананың салтанат құруы, жалпы адамзаттық игіліктерге қол жеткізуге ұмтылған ішкі рухани әлемнің бірегейлігі халықтың өмірінен, оның ерекше талантымен қоғамды жақсы жаққа өзгерткен көрнекті адамдардың тарихи жетістіктерінен бөліп қарауға болмайды. Сөзі мен жасампаздығы қазақ үшін даналық пен еліктеудің үлгісіне айналған, осы уақыттың ең үлкен кесек тұлғасы - сөзсіз философ, көрнекті ақын Абай. Ол өзінің табиғи сыйының, теңдесі жоқ ақыл мен харизманың арқасында қазақтың жаңа жазба әдебиетінің негізін қалап қана қоймай, оның көмегімен бүкіл қазақ қоғамының тәрбиеленушісі, жақсылыққа жол көрсеткен ұлы қайраткер, абырой мен әділдік үшін күрескен халықтың нағыз меценаты болды. «Қазақтар Абайдың шығармашылығын толық біліп, түсінуі керек», - деп жазды 20 ғасырдың басындағы қазақтың көрнекті ағартушысы Ахмет Байтұрсынов.

Абай өз еліне ғана емес, бүкіл әлем халықтарына баға жетпес үлес қосты. Осыны біле отырып, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев бір кездері ЮНЕСКО-ға хат жазып, онда Абай Құнанбаевтың мерейтойын өзінің ұмытылмас даталарының күнтізбесіне қосуды сұрады. Сонымен, 1995 жылды ЮНЕСКО Абай жылы деп жариялады. Елбасының кемеңгер еркінің арқасында Абайдың 150 жылдық мерейтойын жоғары деңгейде атап өту ғаламдық оқиғаға айналып, ұлы оқырман мен ойшыл мұрасына шетелдік оқырман арасында үлкен қызығушылық туғызды.

«Абай әлемі - біздің бағыт беруші жұлдызымыз. Ол бізді адастыруға жол бермейді. Біз оны негізгі бағдарларымызды анықтау үшін қолданамыз. Ол барлық қиын, ұят сұрақтарға ұзақ уақыт жауап берді », - деді Елбасы Абай туралы.

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Абай және Қазақстан ХХІ ғасырда» атты мақаласында ойшыл мұрасының қазіргі ұрпаққа тигізер пайдасына тоқталып:

«Егер біз ұлттық санамызды жаңартып, бәсекеге қабілетті ұлт ретінде дамығымыз келсе, онда біз Абайдың шығармаларын мұқият зерттеп, ұғынуымыз керек ... Өз дәуірін ғана дәріптеген емес, сонымен бірге қазіргі қоғамның бет-бейнесін әлемге танытқан Абай - ұлттық арманның бағыттаушы жұлдызы».

Абай - бүкіл қазақ халқының ұлттық мақтанышы, оның намысы мен ар-ожданы. Қазақтың ұлттық «Мен» деген сөзін құрған және әлемдік ауқымға көтерген тұлға. Әрине, қазақ даласында өз заманының көптеген көрнекті тұлғалары болған, бірақ ол Абай сияқты халық даналығының алыбын білген жоқ. Жас кезінен ол алғырлығымен және байқампаздығымен ерекшеленді, көп оқыды, әкесіне ішкі дауларды шешуге ерте көмектесті, мәселенің мәніне терең бойлай білді. Абайдың ойлары басқа ақындардан жоғары және нық болды, өйткені ол объектілердің сыртын ғана емес, сонымен бірге терең мәнін ашты. Абай не жазса да, ішкі және сыртқы қасиеттерін ашып, тереңіне бойлайды.

Дала ойшылдарының барлық даналығын бойына сіңіріп, көшпелі қоғамның барлық ізгі қасиеттерін пайдалана отырып, ол өлеңдерінде ақылдылық пен білімділікті мадақтады, билік пен пайдаға қарсы болды. Оның «Тәрбиелеу сөздері» әлемді және адам болмысын танудың құнды байлығына айналды.

Абай шығармашылығы – қазақ халқының бай руханилығының шоғырланған көрінісі, Абай – қазақ халқының арожданы. Қазақ мәдениетінде халықтың кемшіліктері мен жамандықтары туралы одан өткір жазған кім бар? Кім одан артық ағартушылық арқылы қараңғылықтан құтылудың қамын ойлады? Абай қазақ қоғамының ішіндегі алауыздық пен қырқыстан, жамандық пен пәлекеттерден шаршағаны мен көңілі қалғанына қарамастан, бұл қоғамның өзінің жетілмеген әлемін өзгертуге, кемелдіктің биігіне жетуге мүмкіндігі бар екенін көрсетіп берді. Абайдың философиясы әртүрлі мәдениеттердің түйіскен тұсын білдіреді, ол мәдениеттердің бір-бірімен және автордың өзімен өзінің сұхбатын айқара ашады.