Ғылыми зерттеу əдістемесі

                                                    Ғылыми зерттеу əдістемесі

     Ғылыми зерттеу əдісі - бұл объективті шындықты білу тəсілі. Əдіс - бұл əрекеттердің, тəсілдердің, операциялардың белгілі бір реттілігі.

Зерттелетін объектілердің мазмұнына байланысты жаратылыстану əдістері мен əлеуметтік-гуманитарлық зерттеу əдістері ажыратылады.

    Зерттеу əдістері ғылым салалары бойынша да жіктеледі: математикалық, физикалық, химиялық, биологиялық, медициналық, əлеуметтік-экономикалық жəне т.б.

Білім деңгейіне байланысты эмпирикалық, теориялық жəне метатеориялық деңгейлердің əдістері ажыратылады.

Эмпирикалық деңгейдегі əдістерге бақылау, сипаттау, салыстыру, санау, өлшеу, сауалнама, сұхбат, тестілеу, эксперимент, модельдеу жəне т.б.

     Теориялық деңгейдің əдістеріне аксиоматикалық, гипотетикалық, формализация, абстракция, жалпы логикалық əдістер (талдау, синтез, индукция, дедукция, аналогия) жəне т.б.

Метатеориялық деңгейдің əдістері - диалектикалық, метафизикалық, герменевтикалық жəне т.б.

Жалпы жəне қолдану дəрежесіне қарай əдістер бөлінеді:

(1) барлық ғылымдарда жəне білімнің барлық кезеңдерінде əрекет ететін əмбебап (философиялық);

(2) гуманитарлық, жаратылыстану-техникалық ғылымдарда қолдануға болатын жалпы ғылыми;

(3)        жеке - байланысты ғылымдар үшін;

(4)        арнайы - нақты ғылым үшін, ғылыми білім саласы.

«Əдіс» ұғымы мен ғылыми зерттеудің «техника», «процедура» жəне  «əдіснамасы» ұғымдарын ажырата білу қажет.

         Зерттеу техникасы деп белгілі бір əдісті қолданудың арнайы əдістемелерінің жиынтығы түсініледі.

Зерттеу процедурасы деп белгілі бір əрекеттер тізбегі, зерттеуді ұйымдастыру тəсілі түсініледі.

Техника дегеніміз - танымның əдістері мен тəсілдерінің жиынтығы.

Кез-келген ғылыми зерттеу белгілі бір ережелер бойынша белгілі бір əдістермен жүзеге асырылады.

Осы техникалар, əдістер мен ережелер жүйесі туралы ілімді əдіснамалық деп атайды.

 Əдебиеттегі «əдіснама» ұғымы екі мағынада қолданылады:

1. кез-келген қызмет саласында қолданылатын əдістер жиынтығы (ғылым, саясат жəне т.б.);
2. ғылыми таным əдісі туралы оқыту.

Əр ғылымның өзіндік əдіснамасы бар. Əдіснаманың келесі деңгейлері бар:

1. Барлық ғылымдарға қатысты əмбебап жəне мазмұны білімнің философиялық жəне жалпы ғылыми əдістерін қамтитын жалпы əдіснама.

2. Танымның философиялық, жалпы ғылыми жəне жеке əдістерімен қалыптасатын туыстас ғылымдар тобына арналған жеке зерттеу əдіснамасы.

3. Мазмұны танымның философиялық, жалпы ғылыми, жеке жəне арнайы əдістерін қамтитын белгілі бір ғылымды ғылыми зерттеу əдіснамасы.

        Танымның жалпы əдістерін үш топқа бөлуге болады:

(1)        эмпирикалық зерттеу əдістері;

(2)        эмпирикалық жəне теориялық деңгейде қолданылатын əдістер;

(3)        теориялық зерттеу əдістері.

Алайда, осы əдістер топтарының арасындағы шекаралар шамамен анықталған.

                  Зерттеудің эмпирикалық əдістері.

Бақылау - бұл объектіні жүйелі, мақсатты қабылдау. Жемісті болу үшін бақылау келесі талаптарға сай болуы керек:

(1) қасақаналық (қадағалау нақты, нақты белгіленген міндет үшін жүргізіледі);

(2) ұқыптылық (бақылау тапсырмаларына сəйкес жасалған жоспарға сəйкес жүзеге асырылады);

(3)        мақсаттылық (құбылыстың қызықты жақтары ғана байқалады);

(4)        белсенділік (бақылаушы құбылыстың қажетті объектілерін, ерекшеліктерін белсенді іздейді);

(5) жүйелілік (бақылау үздіксіз немесе белгілі бір жүйеге сəйкес жүзеге асырылады).

Бақылау таным əдісі ретінде эмпирикалық тұжырымдар жиынтығы түрінде алғашқы ақпаратты алуға мүмкіндік береді.