Мен және менің мотивациям

Дәріс №2.

Тақырып: Мен және менің мотивациям.

Жоспар:

1.Мотивация және өзін-өзі мотивациялау. Мотивациялық саланы жалпы ұйымдастыру.

2.Мотивация мен қажеттіліктер. Мотивтер түрлері. Жетекші мотив. Табысқа жету немесе сәтсіздікті болдырмау мотивациясы.

3.Мотивацияны зерттеу әдістері.

1.Қазіргі заманғы психологиядағы белсенді зерттелетін мәселелердің бірі – адам мінез-құлқы мен іс-әрекет мотивациясы. Мәселенің мәні адамның психикалық белсенділігі қосылатын және оның қызметін қандай да бір объектіге бағыттайтын ынталандыру күштерін зерделеу болып табылады, қандай да бір мінез-құлықтың үлгісін, қандай да бір әрекет тәсілін таңдау кезінде адамды қозғайтын күштер. Бұл құбылыстар психиканың мотивациялық саласына жатады.

Қазіргі психологиядағы «мотивация» термині кем дегенде екі психикалық құбылысты білдіреді:

1) индивидтің белсенділігін тудыратын және осы белсенділіктің дәрежесін анықтайтын (яғни мотивация мінез-құлықты детерминациялайтын факторлар жүйесі ретінде);

2) белгілі бір деңгейде мінез-құлықтық белсенділікті қолдайтын адамның мінез-құлқын ішкі басқару, мотивтерді қалыптастыру, білім беру процесі.

Мотивация іс-әрекеттің мақсатты сипатын негіздейді. В.Г.Леонтьев мотивацияның екі түрін қарастыруды ұсынады:

1) алғашқы мотивация инстинкт, қызығушылық, қажеттілік түрінде көрінеді;

2) екінші мотивация, мотив түрінде көрінеді. Мотивтер, өз кезегінде, ішкі және сыртқы болып бөлінеді.

Ішкі мотивтер адамның қажеттілігі, оның эмоциялары, мүдделері негізінде, сыртқы – жағдайдың, сыртқы ортаның факторларының әсерінен қалыптасады.

Мотивация, әдетте, қандай да бір мотив емес, сыртқы және ішкі құрамдастарды қамтитын олардың белгілі бір түрде құрылымдалған жиынтығы.

Өзін-өзі мотивациялау – адамның нәтижеге жауапкершілікпен және мақсатқа жетуді ішкі бақылаумен, жаңа қызмет жағдайларын қабылдауы. Бірдеңе істеу үшін ішкі саналы қажеттілік, осы қадамның іштей керектігін сезіну керек.

Қазіргі психологияда мотивация тұжырымдамаларының көп саны бар. Олардың барлығын шартты түрде бес негізгі бағытқа бөлуге болады.

1. Мотивацияның бихевиористік теориялары. Бихевиористтер «стимул – реакция» схемасы арқылы мінез-құлықты түсіндіреді, тітіркендіргішті ағзаның реакцияларының белсенді көзі, демек, адамның мінез-құлқын білдіреді деп түсіндіреді. Сондықтан мотивация мәселесін, психология объектісі ретінде қарастырмайды. Алайда, дене сырттан әсер ететін ынталандыруға әрдайым бірдей жауап бермейді. Бихевиористтер реактивтіліктегі айырмашылықтарды түсіндіру үшін және олардың мотивтері деп аталатын факторды өз схемасына енгізді. Бірақ бұл фактор физиологиялық механизмдерге ғана байланысты, сондықтан бихевиоризмдегі «мотивация» ұғымының мазмұны жоғарыда қарастырылған мазмұнмен келмейді.

2. Мотивацияның когнитивті теориялары. Бұл теорияларда мотивация ойлаумен негізделген, мінез-құлықтың белгілі бір түрін таңдау механизмі ретінде түсініледі. Мұндай тәсіл XIX ғ.соңында У. Джеймске тиесілі. Соңғы әрекетке кедергі келтіретін немесе оны ынталандыратын ой объектілері, шешімнің негіздерін немесе мотивтерін құрайды деген.

XX ғасырдың екінші жартысында, психологияда Дж. Ротте, Г. Келли, Х. Хекхаузен, Дж. Аткинсон сияқты,  когнитивті ағымның басқа да өкілдері пайда болды. Осы тұжырымдамаларда жалпы бихевиористердің механикалық көзқарасынан айырмашылығы, адам мінез-құлқын детерминациялаудағы сананың рөлі жетекші деп танылатыны болып табылады.

Мотивацияның когнитивті теориялары психологияға «әлеуметтік қажеттіліктер», «өмірлік мақсаттар», «когнитивті факторлар», «когнитивті диссонанс», «құндылықтар», «табысты күту», «сәтсіздіктен қорқу», «талаптану деңгейі» сияқты бірқатар жаңа ғылыми ұғымдарды енгізуге әкелді.

3. Биологиялық ұмтылыстар теориясы. Бұл теория, ағзадағы баланстың бұзылуы кезінде, қалпына келтіруге ұмтылу қажеттілігі туындайды, нәтижесінде адамның оны қанағаттандыруға итермелейтін биологиялық импульс пайда болады. Бұл жағдайда мотивация туралы энергияны жұмылдыру деп түсіндіріледі (Ж. Нюттен). Мұндай тәсілдің негізгі алғышарты – ағза үшін табиғи жағдай, белсенділік танытпаушылық қарастырлады. Демек, оның белсенділігіне көшуі үшін ерекше ынталандыру күші қажет.  Егер тірі ағзаны белсенді деп қарайтын болсақ, онда «мотивация» ұғымы осы тұжырымдаманың өкілдері тұрғысынан артық болады. Ресей физиологі Н.Е. Введенский XIX ғ. аяғы мен XX ғ. Басында, физиологиялық тыныштықтың жағдайы да белсенді жағдай екенін дәлелдей отырып, бұл көзқарастың дәрменсіздігін көрсетті.