Тыва чоннуң чаагай чаңчылдарынга даянып, уругларны кижизидери

КИИРИЛДЕ

Кижизидилге – уругнуң мөзү-шынар, үзел-бодал, сагылга-чурум, туруштуг болуру болгаш өске-даа шынарларының хевирлеттинеринге салдар чедирери болур.

        Тыва улус «Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» дээр. Тыва чоннуң уттундурган, кагдынган чаңчылдарынга, тɵрээн черинге, тɵрээн  ада-иезинге  улуг, бичии  кижилерге  хамаарылгазын,  долгандыр турар хүрээлелди, бойдусту камгалап  кадагалаарынга уругларны кижизидери дээрге, амгы үениң  чугула  айтырыының  бирээзи. Ол чүгле эрткен үениң үнелиг чүүлдерин дамчыдар эвес, кижилерниң, ылаңгыя чаш уругларның мээ-медерелин, аажы-чаңын хевирлеп  кижизидеринге күштүг салдарны чедирер.

        Ынчангаш кандыг-даа чон бодунуң ёзу-чаңчылдарын сайзырадып, болдунар–ла аргалар–биле кадагалап, салгалдан  салгалче дамчыдып чоруур.

        Бойдус хирленип, төтчеглеттинип, төнүп каар болза, кижи база чиде берип болур деп чүүлдү өзүп орар салгалывыс медереп билир ужурлуг.

        Кижи бойдус-биле шынап-ла тудуш, судалы чаңгыс, бот-боттары чокта чурттай албас. Тыва улус бойдуска хамаарышкан кайгамчыктыг чаагай ужурларлыг.

        Дагылга ёзулалын бойдустуң хүрээлелин камгалаар сорулга-биле эрттирер. Дагаан девискээрниң оът-сигенинге кайы-хамаан чок дегбес, ооң аң-меңин-даа ѳлүрбес, ыяжын-даа ужурбас, суунуң бажынче-даа кылаштавас.

Кижиниң амыдыралы бойдус-биле тудуш болганда, аңаа арыг агаар, байлак бойдус чугула херек. Оларның дузазы-биле кижилер каң-кадык, бай-шыырак чурттап чоруур. Хирленген агаар, үрегдеттинген, ядараан бойдус кижилерниң түрегдели болгаш хилинчээ-даа болу берип болур.

        Экологтуг ɵɵредилге, кижизидилге - кижи бүрүзүнүң херээ. Ооң эге билиглерин ханы ɵɵренип, ужур-дузазын чɵргекте чаш уругдан ушпа кырганга чедир мээ-медерелинге чедир билген турарын чедип алыры албан. бойдус хүрээлелинге хамаарылгадан ниитилелдиң кадык чоруу тургустунар.

        Бойдусту камгалаары - бистиң чуртувустуң хамааты бүрүзүнүң кол хүлээлгелериниң бирээзи.

        Бойдус бистиң амыдыралывысты каастап турар. Куштарның ырлажырын, дамырактың шулураарын, арганың кайгамчык хоолаарын кайы хире мага ханып дыңнаар ийик бис! Хову-шɵлдерниң  делгемин , хемнерниң кылаңнаажын азы аажок улуг дагларны кɵрүп ханмас бис. Бойдус камгамчык-ла чараш!

        Бичии школачыларның экологтуг кижизидилгези долгандыр турар хүрээлелди хайгаарап, эскерип, камгалап билиринге ɵɵредиринден болгаш тыва чоннуң ёзу-чаңчылдарын ɵг-бүле бүрүзүнүң шын билип, ону уруг-дарыг кижизидилгезинге шын ажыглаарындан эгелээр дээрзин кижизидикчи бүрүзү билген турар ужурлуг.

        Диплом ажылының темазы: 4-кү класстың литературлуг номчулга кичээлдеринге уругларны бойдуска хумагалыг болурунга  кижизидери.

Ажылдың чугулазы: эге школаның праграммазында кирген чогаалдар дамчыштыр тыва ёзу-чаңчылдарны ɵɵредириниң методиказын сайгарган ажылдар кончуг эвээш. Моон ажылывыстың чугулазы тодараттынып турар.

        Диплом ажылының объектизи: Тыва улустуң шаг төөгүден бээр сагып чораан езу-чаңчылдарынга даянмышаан, уругларны долгандыр турар бойдуска хамаарыштыр хумагалыг болурун кижизидери.

        Диплом ажылының предмеди: 4-кү класстың литературлуг номчулга номунда бойдус темазынга хамаарыштыр бижиттинген чогаалдарны өөредири.

        Ажыглаар методтар болгаш аргалар: дилеп тыварының, тайылбырлап бижиир, сайгарарынның методтары болгаш деңнелге аргалары.

        Диплом ажылының сорулгалары:

        - Тыва улустуң чаагай чаңчылдарын уругларга билиндирери.;

        - Эге школаның «Литературлуг номчулга" номунда кирип турар бойдус дугайында чогаалдарны дамчыштыр тыва улустуң чаагай чаңчылдарын ɵɵредири;