Педагогтың коммуникативтік құзыреттілігі

Дәріс  5.  Педагогтың коммуникативтік құзыреттілігі

Жоспары:

1. Педагогика ғылымындағы «құзырет» және «құзыреттілік» түсінігі.

2. Мұғалімнің коммуникативтік құзыреттілігінің мәні мен негізгі компоненттері.

3. Педагог тұлғасының коммуникативтік стилі.

4. Педагогтың коммуникативтік толеранттылығы.

Педагогикалық əдебиеттерде «құзыреттілік» аясында білім алушылардың мына негізде əрекеттің күрделі түрлерін жасай алу қабілеті түсіндіріледі, яғни нəтижесі:

• білімдер болып табылатын танымдық іс-əрекет тəжірибесі;
• іскерліктер түрінде болатын іс-əрекет тəсілдерін іске асыру тəжірибесі;
• проблемалық жағдайда шешім қабылдай алу іскерлігі болып табылатын шығармашылық іс- əрекет тəжірибесі.

Сонымен қатар педагогикалық-психологиялық əдебиеттерді талдау құзыреттіліктің түрлі мағыналық деңгейде қолданылатынын көрсетті. Олардың бірқатарын атап көрсетсек: субъектінің қоғамдық-практикалық тəжірибесінің қалыптасқандығы деңгейі (Ю.Н.Емельянов); қызметтік талаптарды іске асырудың адекваттылығы (Л.И.Анциферова); белсенділіктің арнайы жəне дара формаларын меңгергендігі деңгейі (Л.П.Урванцев, Н.В.Яковлев). Құзыреттілікке берілген анықтамалардың əр түрлілігі жəне көптігі, біздің ойымызша, оның кең мағыналылығынан жəне əр салада мамандар даярлау ерекшеліктерінен, сол сияқты оны зерттеуге ғалымдардың түрлі теориялық тұрғыдан келуінен шығады.

Солай бола тұра бұл ұғымды неғұрлым кең сипаттаған анықтаманы Н.Ф.Талызина, Р.Х.Шакуров, А.И.Щербаковтар берді. Олардың айтуынша, құзыреттіліктің негізгі сипаттамасы — маманда кəсіби іс-əрекетті атқаруды қамтамасыз ететін білімдер, іскерліктер, дағдылар мен тəжірибенің бірыңғай кешенінің қалыптасқандығы деңгейі болып табылады.

Құзырет-адамға әртүрлі, соның ішінде ол үшін жаңа жағдайларда әрекет етуге көмектесетін белгілі бір қызметті жүзеге асыру үшін қажетті білім, білік, дағдылардың жиынтығы.

Құзыреттілік – (латын сөзі) competenens – қабілетті, қатысты деген мағынада. Белгілі бір саланың тұлғаларының білімінің, білігінің, тәжірибесінің сәйкестігінің мөлшері деген анықтама берген.

Құзіреттілік құзыреттің даму дәрежесі, адамның белгілі бір қызметті жүзеге асыруға, оның әлеммен тәуелсіз, жауапты, белсенді өзара әрекеттесуіне теориялық және практикалық дайындығының бірлігі ретінде қарастырылады. Осылайша, құзыреттілік адамның іс-әрекетін ғана емес, сонымен бірге адамның өзін де осы іс-әрекеттің субъектісі ретінде сипаттайды.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі білім мен дағдыларды жинақтаумен шектелмейді, бірақ оларды нақты білім беру тәжірибесінде қолданудың тиімділігімен анықталады. Құзыретті болу дегеніміз-белгілі бір жағдайларда мәселені шешу үшін бар білімді, тәжірибені, көңіл-күй мен ерік-жігерді жұмылдыру. Коммуникативтік құзыреттілік (лат. competens-тиісті, қабілетті) - басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас орнату және қолдау мүмкіндігі.

Мұғалімнің негізгі құзыреттіліктерінің бірі-коммуникативті құзыреттілік, ол негізгі ретінде анықталады. Көптеген зерттеушілердің пікірінше, бұл «мұғалімнің кәсіби шеберлігінің өзегі», өйткені балалармен қарым-қатынас педагогикалық іс-әрекеттің мәні болып табылады. Сонымен қатар, қазіргі заманғы тұлғаға бағытталған білім беру технологияларын егер мұғалім коммуникативтік құзыреттіліктің жеткілікті деңгейіне ие болмаса, тәрбие мен оқыту барысында өзара әрекеттесу процесін икемді басқаруға дайын болмаса жүзеге асыру мүмкін емес.

Қолайлы моральдық-психологиялық климат, қарым-қатынастың гуманизмі мен демократиясы, байланыстардың тиімділігі, проблемаларды шешу тұрғысынан қарым-қатынастың тиімділігі, мұғалім мен балалардың өз жұмысына қанағаттануы мұғалімнің коммуникативтік құзыреттілігіне байланысты.

Белсенді және сындарлы тыңдау тиімді қарым-қатынастың негізгі шарттарының бірі болып табылады.

ені бойынша: жалпы және кәсіби (Ю.Н. Емельянов);

сапа бойынша: шығармашылық және репродуктивті (Л.А. Петровская), бастапқы және қайталама (Т.Ю. Осипова);