Окушылардын талдау даfдыларын дамытуда зерттеу әдiстерi калай әсер етедi

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАЛДАУ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУДА ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ ҚАЛАЙ ӘСЕР ЕТЕДІ?  

Кушербаева Инкар Қанатқызы, қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі

Қазіргі қоғамның әлеуметтік-экономикалық өмірінде өзгермелі жағдайларға тез бейімделе алатын, проблемаларды шешуге шығармашылықпен қарайтын тәуелсіз адамдарға деген қажеттілік артып келеді. Қазіргі оқушы еліміздің әлеуметтік және рухани дамуының белсенді қатысушысы болуы керек, бұл мектепте және өмір бойы жаңа білім мен дағдыларды игеру процесінде дербестікті талап етеді. Мектептегі білім берудің басты нәтижесі оның озық даму мақсаттарына сәйкестігі болуы керек. Бұл мектепте өткеннің жетістіктерін ғана емес, болашақта пайдалы болатын тәсілдерді, технологияларды да үйрену керек дегенді білдіреді. Оқушылардың іздену, талдау, бағалау дағдыларын дамытуда сабақта зерттеу жобаларына, шығармашылық сабақтар өткізу маңызды. Осы сынды сабақтар түсінуді және игеруді, өз ойларын ашық, сенімді білдіре білуді, шешім қабылдай білуді және бір-біріне көмектесуді, қызығушылықтарын қалыптастыруды және мүмкіндіктерді түсінуді үйренеді. Осындай білім беру оқушыларды белсенді танымдық іс-әрекетке, атап айтқанда оқу-зерттеу қызметіне қосу үшін белгілі бір жағдайлар жасауды талап етеді.        

Іс-әрекеттегі зерттеуді жүргізуде анықталған мәселелердің бірі оқушылардың мәтін ішінде іріктеп алған ақпараттың, детальдің ерекшелігін анықтай алмау, өзіндік көзқарасын білдіріп, бағалай алмай, тұжырым жасай алмауы. Оқушылардың сыртқы жиынтық бағалауда жоғары білім сапасын көрсету үшін де оқушылардың талдау дағдыларын арттырудың маңызды зор. Сондықтан негізгі зерттеу мақсаты оқушылардың талдау дағдыларын зерттеу әдістерін қодану арқылы дамытуға ықпал ету.

Зерттеудің өзектілігі: кез келген ақпараттан қажеттісін таңдап, оның қолданылу жолына баға бере отырып талдау  дағдылары оқушыларға болашақта түрлі жағдаяттың шешімін табуыда оңтайлы болады. Оқушылар қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында ақпараттарды талдап, зерттеу дағдылары дамиды.

Зерттеудің бірінші кезеңінде келесі әрекеттер орындалды:

- мәселені анықтау, зерттеу тақырыбын анықтау;

- тақырып бойынша әдебиеттермен жұмыс;

-  тиімді зерттеу әдістерін іріктеу;

- тәжірибеде қолдану (талдау дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмалар әзірлеу).

Талдау дағдылары дегеніміз -бұл туралы неғұрлым күрделі идеяларды қалыптастыру үшін ақпаратты зерттеу, жинау және талдау қабілеті. Талдау дағдыларын пайдалану-күрделі мәселелердің шешімін табудың және тақырып бойынша көбірек білім алу үшін деректерді түсіндірудің таптырмас тәсілі.

Талдау дағдылары зерттеу дағдысының құрамды бір бөлшегі екені де жасырын емес. Олай болса, келесі пікірлерге көз жүгіртсек: "Зерттеу дағдыларын" анықтауға бірнеше тәсілдер бар: мысалы, В. в. Успенский, и. А. Зимняя және Е. А. Шашенкова, Н. Л. Головизнина және т. б. зерттеу дағдыларын зерттеу қызметінің нәтижесі мен өлшемі ретінде қарастырады, яғни. әртүрлі зерттеу мәселелерін шешу процесінде алынған тәуелсіз бақылаулар, эксперименттер жүргізу қабілеті. Ал басқа ғалымдар Н.В.Сычкова, П. Ю. Романов Поволаева, т.б. зерттеу дағдыларын зерттеу қызметін орындау үшін қажетті іс-әрекеттер қабілеті ретінде деп қарастырады.

В. В. Успенскийдің көзқарасы бойынша зерттеу шеберлігі-бұл "зерттеу мәселелерін шешу барысында алынған тәуелсіз бақылаулар, тәжірибелер қабілеті". Автор сонымен қатар "зерттеушінің дағдылары...салыстыру, талдау, маңызды белгілерді бөліп көрсету, жалпылау және қорытынды жасау қабілеттерін ұсынады"деп атап өтті. Осы пікірден зерттеудің маңызды бөлігі ретінде талдау дағдысын көрсеткеніне көз жеткіземіз. Олай болса бұл дағдыны дамытуда мүмкіндік беретін «зерттеу әдістері». Оқушылардың талдау дағдыларын дамыту үшін зерттеу әдістерінің маңызы зор.