Еділ,Жайық екі өзен

Қазақ Ұлттық қыздар педагогикалық университеті

                 [pic 1]

Пән атауы:Қазақ хандық дәуір әдебиеті

Топ:202

Орындаған:Айнабек Фариза

                                                         2023-2024

Еділ,Жайық екі өзен

Жоспары:

Кіріспе:Елінің шұрайлы табиғаты

Негізгі бөлім:Адамның теңімен жаратылысы

Қорытынды:Тұлпар мен жігіт бейнесі

Ақтамберді жырларында азаттық күрестің басты мақсаты өз алдына ел болу, төгілген қанның өтеуі бейбіт тіршілік, азат ел, мамыражай тіршілік дегенге саяды. Оны «қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған» жұмақ заманда тəуелсіз елдің тыныштығын ел арасындағы дау-жанжал бұзбаса, береке-бірліктің құтын қашырмаса деген тілек қатты толғандырады.

Еділ, Жайық екі өзен,

Талсыз болар деймісің,

Көкшетаудың көп көлі

Елсіз болар деймісің.

Бота көзді бойжеткен

Жарсыз болар деймісің,

Абылай қонған кең қоныс

Елсіз болар деймісің.

Еркін жайлап қонған соң,

Малсыз болар деймісің,

Тұлпар туған құлыншақ

Ерсіз болар деймісің,

Алқынған арын баспайтын

Өрсіз болар деймісің,

Орын тапқан ер жігіт

Жерсіз болар деймісің,

Орда тігіп орнаса

Төрсіз болар деймісің!

Кіріспе:

Елінің шұрайлы табиғаты

Еділ, Жайық екі өзен,

Талсыз болар деймісің,

Көкшетаудың көп көлі

Елсіз болар деймісің-бұл жердегі аты аталып отырған Еділ,Жайық өзендері басқа жырауларда да кездескен.Мысалы Асан қайғының «Еділ болда,Жайық бол» деген жыры.

Негізгі бөлім:

Адамның теңімен жаратылысы

Бота көзді бойжеткен

Жарсыз болар деймісің,

Абылай қонған кең қоныс

Елсіз болар деймісің.

Еркін жайлап қонған соң,

Малсыз болар деймісің-Сұлуды суреттеу өзге жырауларда да кездеседі.Мысалы Доспамбет «Жұпарын қардай боратып,арулар құшқан өкінбес»деп сұлуды суреттеген.Ал,Абылай хан Үмбетец мен Бұқар жырауларда кездеседі.

Қорытынды:

Тұлпар мен жігіт бейнесі

Тұлпар туған құлыншақ

Ерсіз болар деймісің,

Алқынған арын баспайтын

Өрсіз болар деймісің,

Орын тапқан ер жігіт

Жерсіз болар деймісің,

Орда тігіп орнаса

Төрсіз болар деймісің!-Тұлпар демекші,жылқы малы қазақ үшін қашанда киелі жануар.Оны Ақтамберді өзі батыр болған соң да қадірін жақсы біліп,өлең жолдарына қосқан.Көптеген жорық жыраулардан кездестіреміз.

Өлеңнің идеялық мазмұны: кең өрісті толтырып мал өсіріп, құйқалы жерін өңдеп, бейбіт тіршілік қамын ойлауды, еңбекпен ел дəрежесін арттыруды жырлайды ақын.

Ақтамберді сияқты көреген жырау атамекенді тар мағынада түсінбесе керек, отырықшылықты ойлауына қарағанда, біраз алысты қиялмен болжаған адам. Тақпақ-термелерінде ішіне сыймаған ойлары жатыр, соны сыртқы шығарған. Қынжыла толғанып шығарғандары ошақ басы емес, ерлікті, елдікті аңсаған зиялы зергердің келбетін танытады.