Қазақстанның Ресей империясына қосылуы

[pic 1]

                   Эссе    

             Қазақстан тарихы

                  СӨЖ 1,СРН 663

Тақырыбы:«Қазақстанның Ресей империясына     қосылуы»

Орындаған:Маликайдар Гүлдана

Қабылдаған:Болтаева Сая

Қазақстанның Ресей империясына қосылуы

Ұлт-азаттық қозғалыс-ол отарлаудың идеологиялық,рухани-мәдени үстемдігіне қарсы қайтарылатын жауап деп айтсақ болады.Империализмнің басты ұстанымы,яғни «бөліп ал да,билік ет» дейтін саясаты жүретін жерде ертедегі жұртшылықтың саяси және экономикалық мүдделері ескерілмейтін еді.Ұлт-азаттық қозғалыстарды зерттеп,тануға ғылыми тұрғыдан қарау олардың жалпылама да,нақты да себептері мен салдарын есепке алуды қажет етеді.Қазақстанның отаршылдық кезеңінің тарихы,әсіресе еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін,ел тарихының басты назарында болды.Халқымыздың тарихындағы маңызды және өзекті мәселелердің бірі Қазақстанның Ресейге қосылуы болып табылады.Мәселенің алдыңғы тарихнамасы кеңестік дәуірде классикаға айналған "қосылу" анықтамасынан бастап "пайда болу" терминімен аяқталатын әртүрлі бағалауларға дейін жеткеніне көз жеткіздік.Қандай болмасын,Қазақстан халықаралық қатынастардағы күрделі қақтығыстардың нәтижесінде өзінің саяси тәуелсіздігі мен егемендігін екі жүз алпыс жылға жуық жоғалтқаны тарихи дәлел болып табылады.Сан алуан жылдар бойы көптеген ғалымдар Қазақстанның Ресейге қосылуы мәселесіне мән берді,олар Қазақстанның Ресей империясына қосылуы ерікті немесе мәжбүрлі түрде болды ма деген сұраққа аса қызығушылық таныта бастады.Революцияға дейінгі тарихымызда Қазақстанның Ресейге қосылуының объективті мәні патшалықтың отаршылдық саясатының пайдасына бұрмаланған.1930 жылдардың ортасынан бастап,кеңестік өкіметтегі тарих ғылымында бұрынғы ұлттық шеткі аймақтарға,оның ішінде қазақ даласына қатысты империяның оңалту саясатының кейбір белгілері пайда болды.Ресей империясының үстемдігін қазақтар Азия мемлекеттерінің құлдығынан құтылу ретінде көрсетті деп айтсақ болады.Бұған толық мәліметтер легі ретінде Н.Г.Аполлованың "XVIII ғасырдың 30-жылдарында Қазақстанның Ресейге қосылуы" монографиясын ұсына аламын.Қазақстанның Ресейге қосылуы қазақ халқының тарихындағы прогрессивті құбылыс ретінде қарастырылады.Дала өлкесінің Ресей саясатының аумағында талданған алғашқы отандық жұмыстардың ішінде С.Асфендияровтың "Ежелгі дәуірден бастап Қазақстан тарихы" еңбегін бөліп көрсете аламыз.Жұмыстың авторы дала империясына қосылуының мәселелерін қарастырады және ол Ресейдің қазақ жерлерін тікелей жаулап алуы деп,жерді басып алу саясатын жүргізді деп санайды.Зерттеуші Ресейдің аймақтағы саясатын бағалай отырып, былай деп жазады:"Бұл өркендеу, бейбітшілік пен мәдениет қазақ бұқарасына патша жаулап алуларын әкелген жоқ,бұл қиратулар,тонау және кісі өлтіру болды". Ол революцияға дейінгі Қазақстан тарихындағы Ресей империясының тұтқыны ретіндегі екі негізгі кезеңді - патша үкіметі жаулап алғанға дейін және одан кейін деп ажыратқан болатын.Оның айтуынша,18 ғ. қазақ қоғамының феодалдарының алдында не өзінің үстемдігін сақтау мақсатында неғұрлым қуатты көршілерге бағыну,не жаулап алуларға қарсы күрес таңдаулары тұрды.С.Д.Асфендияров "жаулап алу" терминін қолданғанымен,сонымен бірге ең күшті және дамыған көрші ел болып табылатын қазақ жерлерінің Ресейге кіруі,шынына келгенде,сөзсіз құбылыс болғанын мойындайды.Қазақстанның Ресейге қосылу проблемасына академиялық журналдарда назар аударды.1943 жылы жарық көрген "Қазақ КСР тарихының" бірінші академиялық басылымында Қазақстанның Ресейге қосылуы Әбілхайыр ханның арам пиғылдарының нәтижесі ретінде қарастырылды,ол өз мақсаттары үшін өсіп келе жатқан сыртқы қатерді пайдаланып,жауынгер-билерді алдап немесе "сөз байласу" нәтижесінде қазақ элитасы мен патша үкіметі бұқараның еркіне қарсы әрекет етті дейді.Бұқараның және көптеген билердің азаматтыққа қарсы күресін тудырды.Авторлар тобы Қазақстанның Ресейге қосылуын бағалауды "абсолютті зұлымдық" теориясына негіздеді.1949 жылы шыққан Қазақстанның Ресейге қосылуы туралы екінші басылым қазақ халқы үшін үлкен прогрессивті маңызы бар дерек көзі ретінде бағаланды.1957 жылғы "Қазақ КСР тарихының" үшінші басылымында авторлар Қазақстанның Ресейге қосылуы аса зор мәнге ие болды деген қорытындыға келді. Қазақстанның Ресейге ерікті түрде қосылуы қажеттіліктен туындады.Мәселені зерттеуге Б.С. Сүлейменов пен В.Я.Басиннің «XVIII - XX ғасырдың басындағы Ресей құрамындағы Қазақстан»,«XVI-XVIII ғасырлардағы орыс және Қазақ хандықтары» деректерін айта кетсек болады.Осылайша,Қазақстанның Ресейге қосылу процесін әртүрлі бағалау мәселенің өте күрделілігін көрсетеді.Бірақ бағалау,зерттеулер барлық жерде белгілі-бұл үлкен тәжірибе.Қазақстанның Ресей империясы,содан кейін Кеңес Одағы құрамындағы тәжірибесін ескере отырып,былай деуге болады: “Қазақстанның Ресейге қосылуы оң және теріс реакциялық құбылыс болды. Қазақстанның алып империяға қосылуы озық экономиканың,өндіргіш күштердің дамуына,Батыс мәдениетінің танысуына және таралуына ықпал етті.Қазақстанның Ресейге қосылуындағы  басты негатив ол-еліміздің Ресей экономикасының шикізаттық қосымшасына айналуы,қазақ мәдениетінің, тілінің, халықтық әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерінің ыдырау процесінің басталуы әкеліп соқты”.