Қазақ халқының қоғамдық-экономикалық өміріндегі жылқының рөлі

Қазақ халқының қоғамдық-экономикалық өміріндегі жылқының рөлі

Жылқы – тақтұяқтылар отрядының бір тұқымдасы. Жылқы адамзат өркениетіндегі, әсіресе, дала өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі көрсеткіштерінің бірі болады. Жылқыны қолға үйрете бастау көшпелі шаруашылық пен өркениет дамуының негізін қалады. Қолға үйретілген жылқының  шаруашылықта маңызы зор. Ол – ет және қымыз өндіру, салт міну, арбаға не шанаға жегу, әскери және спорттық бағыттарда өсіріледі.Еліміздің елтаңбасында қанатты жылқылар бейнеленгені көп нәрсені көрсетеді. Жылқы қазақтардың өмірінде ерекше орын алады, олар оны "ер қанаты" – "жігіт қанаттары"деп атайды. Дәстүрлі қазақ қоғамында ат байлық пен молшылық пен беделдің өлшемі болып табылады. Ол қазақтардың халық ретінде қалыптасуында біздің рухани әлемімізге айтарлықтай әсер етті.

"Жылқы адамға тарих бойы көмектесті. Олар жылқыларды жыртып, аң аулап, Жүк тасып, соғысып, адамдарға тамақ ретінде қызмет етіп, өмірді сақтап қалды. Олар кеңістікті біріктірді-жылқыларсыз ежелгі империялардың пайда болуы мүмкін емес еді". Дұрыс айтылды. Бір кездері адамзаттың өмір сүруі жылқысыз мүмкін емес еді. Жылқының қай жерде алғаш рет қолға үйретілгені туралы дау көптен бері жалғасып келеді. Жылқы жартастарда, үңгірлерде энеолит дәуірінде, одан әрі неолит дәуірінде бейнеленгенімен, оған дейін мезолит кезінде және одан да ертерек палеолит дәуірінде ол мыңдаған жылдар бойы тек жабайы түрде өмір сүрді, оны тек тамақ үшін аулады. Дэвид Энтонидің дала теориясы бойынша жылқыны алғаш рет Еуропа мен Азияның түйіскен жеріндегі көшпелі малшылар қолға үйрете алады. Тексеру дәл осылай болды. Ежелгі дәуірден бастау алған Ботай мәдениеті андронов мәдениетінен әлдеқайда алыс, Қазақстан тарихын едәуір тереңдетеді. Ботайдың арқасында бүкіл әлемге белгілі болды, бұл далада біздің ежелгі ата-бабаларымыз өмір сүргені, олар біздің кейінгі ата-бабаларымыз сияқты өмір салтын ұстанған, сол дәуірдің қиын жағдайларына бейімделе алғаны, экономиканы дамытқаны, жабайы жылқыны қолға үйретіп, өз еркіне бағындырғаны, оны көлік ретінде пайдаланғаны сөзсіз дәлелденді құралдар, тамақ көзі және ерекше сусын таңғажайып өнер туындыларын жасап, эстетикалық талғамдарды қалыптастырды. Виктор Зайберт бұл туралы керемет айтты: "Ботай мәдениеті-дала өркениетінің матрицасы. Бұл қазақтардың мәдени генезисінің басталуы, дала өркениетінің басталуы, бұл Ат-көлік коммуникациясының жаңа дәуірінің басталуы. Ең алдымен, бізге Ботай мәдениеті өз этносын түсіну және сезіну үшін қажет - 6 мың жыл бұрын қазақ мәдениетінің негізі қаланды".