Мемлекеттік баскару теориясын калыптастырудын тарихи алfышарттары

1.  Дәріс. МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТАРИХИ АЛҒЫШАРТТАРЫ

Дәріс мақсаты:

1. Ежелгі мемлекеттік басқару туралы ілім

2. Николо Макиавелли дәуірі

3. Еуропадағы ойшылдардың мемлекеттік басқару ілімі

Басқару  өте ежелгі тәжірибе болып саналады. Адамдар топтар мен ұйымдарға бірігіп, өмір сүре бастаған кезден басқару  қажеттілігі пайда  болды. Ерте кездегі Вавилонды, Египет пирамидаларын, Македонияны, Римді еске алатын болсақ, соның барлығы да үлкен үйлестіру, ұйымдастыру қызметтері арқылы жүзеге асырылып келді.

Алғашқы өркениеттер дәуірінде мемлекеттің пайда болуы бірінші рет теориялық түсіндіру және мемлекеттік басқарудың мәні туралы мәселе көтерді. Теориялық ойлаудың бірнеше мектептері пайда болды. Олар бес негізгі ұғымы ұстанды:

- мифологиялық;

- философиялық және этикалық;

- діни;

- әлеуметтік және азаматтық;

- әлеуметтік-экономикалық.

Мифологиялық көзқарастар ежелгі шығыстан бастау алады, онда азиялық өндіріс тәсілі қалыптасқан. Мемлекеттік басқару проблемасын алғашқы тұжырымдау нақты себептермен туындады. Еңбек мәдениетінің артуы, мал өсіру мен егіншіліктің бөлінуі алғашқы қауым мен тайпалардың экономикалық мамандануына әкелді. Бұл еңбек өнімділігін арттырып, қоғам дамыған сайын аз байлықтың негізін құрайтын өнімге әкелді. Қоғамның меншік негізінде дифференциациясы алғашқы мифопоэтикалық шығармаларда түсірілген адамзаттың өткен «алтын ғасыры» туралы армандаған әлеуметтік психологияға әсер ете алмады.

Әлеуметтік теңсіздік Таяу Шығыс пен Қытайдың мекені болған діни адасушылық пен алғашқы теориялық тұжырымдамаларда көрініс тапты. Бастапқы нұсқаларда бұлар негізінен ауызша халық шығармашылығы түрінде берілген эмоционалды бағалау болды.

Ежелгі Шығыстың алғашқы құлдық мемлекеттерінде (Египет, Персия, Үндістан, Қытай) мемлекеттік басқару мәселелері ұзақ уақыт бойы билеушілердің нақты қызметі тұрғысынан қарастырылып, кеңестер мен ұсыныстар түрінде билікті нығайту және елдің өркендеуін қамтамасыз ету үшін әрекет ету. Сонымен, Гераклиополитан патшасының өз ұлына (Египет, шамамен б.з.д. ХХІ ғ.) Ілімдерінде әділ болуға, заңға сәйкес әрекет етуге кеңес бар, бірақ сонымен бірге ол «адамдарды басып тастаңыз» деген шақырулармен толы. тобыр »және заң шығаратын« дворяндарды көтеру ». Ежелгі Шығыс елдеріне ортақ патшаны, императорды және т.б. тағайындауға сәйкес мемлекеттік басқару бұл елдерде құдайдың еркінің көрінісі ретінде түсіндіріледі.

Біздің дәуірімізге дейінгі 1-мыңжылдықта  ежелгі шығыста мұндай ілімдер де пайда болды, олар көбіне рационалистік дәлелдерге негізделген және үкімет ережелерінің, азаматтардың мінез-құлқының жазбаша заңдарын қабылдаумен байланысты болды. Персияда Заратуштраның еңбегі (б.з.д. VII ғ.) Көзқарастарын атап өту керек, олар екі принцип - жақсылық пен зұлымдық арасындағы күрес идеяларын бейнелейді, демек жақсылық пен зұлымдық билеушісі ұғымы. Хаммурапи заңдарының қабылдануы дәл осы кезеңге жатады. Ежелгі Үндістанда Веданың ежелгі үнді ескерткіштерінде көрініс тапқан касталық жүйені негіздейтін брахманизм идеологиясы туындайды. Ману заңдары үнді қоғамының варналарға (касталарға) бөлінуін және олардың теңсіздігін негіздеді.

Ежелгі Қытайда Конфуцийдің (б.з.д. VI -V ғғ.) «Луню» (Сұхбаттасулар мен сөздер) кітабында баяндалған көзқарастары кең таралды. Ол мемлекеттің патриархалды-патерналистік тұжырымдамасын негіздейді: мемлекет - үлкен отбасы, император - әкесі, зорлық-зомбылықсыз басқару әдістерінің жақтаушысы, байлықты біркелкі бөлу. Император халықты заңға емес, жазаға емес, ізгілікке сүйенуі керек: «Неліктен мемлекетті басқарған кезде адамдарды өлтіреді? Жақсылыққа ұмтылсаң, адамдар да жақсы болады» (Конфуций). II ғасырда. Б.з.д. Конфуцийшілдік Қытай мемлекетінің ресми идеологиясына айналады.