Дарий I (б.з.д. 550 - 486 ж.)

Дарий I (б.з.д. 550 - 486 ж.)

Парсылардың ұлы патшаларының бірі, ұлы қолбасшысы

Дарий I Ахеменидтердің кіші ұрпағына жататын, бірақ қастандық нәтижесінде парсы патшасы болды. Ұлы Кирдің үлкен ұлы Камбизс патша қайтыс болғанда, елдегі билікті священник Гаумата (мидия сиқыршысы) басып алды, ол Камбиздің інісі Бардия болып көрінді. Қыршыншылар - ең асыл жеті парсы - алаяқты тоқтатуды ұйғарып, сарай қақпасынан шыққанда аты бірінші киісетін Парсы патшасының келесі патшасы болады деп шешті.

Гаумат өлтірілді. Оған соңғы соққыны Дарийдің өзі салды. Енді жаңа патша кім болатынын шешу керек болды. Содан кейін Дарий қулыққа барды. Жақында Дарийдің жылқысынан құлын тудырған биені сарай қақпасының сыртына тығып қоямын деп күйеу жігітпен келісіпті. Қыршыншылар сарай қақпасынан шыға бергенде, Дарийдің жылқысы биені сезіп, алға ұмтылды да, қатты кіншеді. Қыршыншылар бірауыздан Дарийді Парсы патшасы деп жариялады және болашақта оның патша тағына құқығына ешкім дауласпауы үшін Дарий Ұлы Кирдің қызына Атосса үйленді. Дарий I Үндістаннан Мысырға дейін созылған ұлы империяны мұра етті. Бірақ Кир қайтыс болғаннан кейін ол ыдырай бастады. Жаулап алған халықтар парсылардың қол астында қалғысы келмеді, бір аймақта бірінен соң бірі көтеріліс басталды. Дарий үлкен әскерді жабдықтап, жорыққа шығуға мәжбүр болды. Біріншіден, ол вавилондықтарға қарай жылжып, егер оларды тыныштандырса, басқа халықтар тыныштандырылатынын түсінді. Дарий Вавилонды бағындырды. Келесі Мидия болды. Одан кейін Мысырға, Финикияға және бірқатар грек қалаларына шабуылдар басталды. Осыдан кейін Дарий өз әскерімен Үндістанға аттанды. Ахеменидтер империясы қалпына келтірілді.

Бірақ мұндай алып державаны басқару оңай болған жоқ. Маңызды хабарларымен еліміздің түкпір-түкпіріне сапар шеккен хабаршылар алты айға дейін жиі жолда болды. Содан кейін I Дарий өз империясын сатраптарға бөліп, оның басына өзіне адал адамдарды – сатраптарды қойды. Әрбір сатрапияның негізгі қаласынан ол тас төселген жолдарды салуды және қысқа уақыт аралығында жылқы ауыстыруға болатын күзет бекеттерін орналастыруды бұйырды. Енді жол жүру уақыты бірнеше аптаға дейін қысқарды. 517 ж. e. Дарий I Үндістанның шекарасына жақындады. Ол айтарлықтай қарсылыққа тап болған жоқ. Жаулап алған жерлерінен үнді сатрапиясын құрады. Бұл парсылардың ең алыс шығыс провинциясы болды. Дарий одан әрі шығысқа жылжымай, өз жерлеріне оралды. Ол барлық көрші патшалықтарды жаулап алғандықтан, патшалардың патшасы деп аталды.

Енді Дарий Дунайдың төменгі ағысының бойында орналасқан жерлерді жаулап алуды ұйғарды. Біздің эрамызға дейінгі 512 ж. e. ағаш көпірде ол өз әскерлерін өзеннің шығыс жағалауына апарып, скифтердің иелігінде болды. Бірақ бұл көшпелі тайпалар жақсы қаруланған парсылармен соғысуды ойлаған да жоқ. Құдықтарды суға толтырып, артындағылардың бәрін өртеп, малдарын алыс далаға айдап жіберді. Дарийдің әскерлері шөлдеп, аштықтан зардап шекті. Сарбаздар наразылық таныта бастады. Скифтерді қуу айтарлықтай шығынға әкеліп, Дарий әскерін кері қайтарды.

Туған жерлеріне оралған парсы патшасы тағы бір жорық жасауды жоспарлай бастады. Бұл жолы Балқан түбегіндегі гректерге қарсы. Дарий теңіз арқылы мыңдаған әскерді тасымалдай алатын кемелер жасауды бұйырды. кемелер жасалған, және 490 б.з.б. e. Парсы әскерлері Марафон ауылының маңындағы жағалауға қонды. Онда оларды қолбасшы Милтиад басқарған шағын, бірақ жақсы ұйымдасқан Афина әскері қарсы алды. Гректер өз Отаны үшін жан аямай шайқасты және жаудың он есе артықтығына қарамастан жеңіске жетті. Милтиад Афинаға хабаршы жіберді. Марафоннан Афиныға дейін қырық екі шақырым жерде тоқтаусыз жүгіріп, қала тұрғындарына: «Қуаныңдар, біз жеңдік!» деп айқайлаған хабаршы қайтыс болды. Дарий I бірінші рет нағыз жеңіліске ұшырады. Көңіл-күйі түсіп, еліне оралды. Ол гректерді жазалағысы