Батыс тарихнамасында тарихи антропология мәселесі

Алдабергенова Назерке

Т-41 тобы

Батыс тарихнамасында тарихи антропология мәселесі

Тарихи антропология (грек. ἱστορία-сұрау, зерттеу; λνρρωπος-адам; λγγος - " ғылым»). Тарихи антропология - бұл "жаңа тарих ғылымы" аясында пайда болған және өмір сүретін, адамды оның өмір сүруінің нақты формаларының барлық көріністерінде, белгілі бір уақытта және белгілі бір жерде, әлеуметтік жүйенің элементтері мен жақтарымен байланыста зерттейтін бірқатар пәндерді біріктіретін қазіргі заманғы тарихи білім саласы.

Англиядағы Ливерпуль университетінің профессоры Джеймс Фрезер «әлеуметтік антропология» терминін алғаш ғылыми айналымға енгізген ғалым болса, негізін қалаушылар ретінде француз әлеуметтанушысы Эмиль Дюркгейм мен әлеуметтануші антрополог Марсель Мосса аталады.  Кеңестік кезеңдегі антропология ғылымының дамуына тоқталсақ, ол тарих ғылымы аясында қалыптасты. Басты идеологтары К.Маркс пен Ф.Энгельстің шығармаларында адамның биологиялық ерекшеліктеріне назар аударылып, бұл ерекшеліктердің қоғамдық өміріндегі және тарихтағы маңыздылығы мойындалды. ХХ ғасырдың 90-жылдарынан кейін ғана жеке ғылыми бағыт ретінде қарқынды дами бастады.

А.Барнардтың пікірінше антропологияда релятивистік ойдың бір-бірінен өзгеше екі тармағы (модернистік, постмодернистік) бар. ХХ ғасырдың 60-жылдардағы модернистік көзқарас бойынша ақыл ойдың ресми түрде дұрыс деп есептелетін ерекшеліктерімен айналысатындар осы когнитивті антропологтар болып табылады.

ХХ ғасырдың 70-жылдарынан кең таралған тарихи антропология француз, ағылшын әлеуметтік антропологияның және американдық мәдени антропологияның үлгісі негізінде қалыптасты. Бұл тарихи антропологияның тарих пен әлеуметтік ғылымдардың бірігуі емес. Ол сол кезеңдегі тарих ғылымының зерттеу әдістері мен мәселелеріндегі жаңартылуы қажеттігінен пайда болды.

Анналдар мектебі және тарихи антропология. "Жаңа тарих ғылымының" басталуы, оның ішінде тарихи антропологияның пайда болуы Француз Анналдар мектебімен байланысты. 1929 жылы француз медиевист-тарихшылары Марк Блок (1886 - 1944) және Ренессанс және жаңа заман зерттеушісі Люсьен Февр (1878 - 1956) - Страсбургте "экономикалық және әлеуметтік тарихтың жылнамалары"деп аталатын журнал құрды. Бұл журнал және оның айналасында құрылған тарихшылар тобы Тарихи білімде төңкеріс жасауға дайын болды.

Тарихи антропологияның француз нұсқасы тарихи антропологияның пәні ментальдық тарихы болып табылатындығымен ерекшеленеді. Сол кездегі классикалық тарих ғылымын қайта қараудың негізгі - міндеті-сөйлеу, ым-ишарат, адамдардың күнделікті өмірінде көрінетін мінез-құлық құрылымдарын қарастыру. Сонымен қатар, Аннал мектебі антропология мен тарихшылардың тәжірибесі арасындағы тығыз байланысты баса көрсетеді. Л.Февр «ментальдылық» терминін алғаш ғылыми айналымға енгізген тарихшы ретінде аталады. Л.Февр мен М.Блок ментальдылық түсінігі арқылы тарихи антропологияның басты құралын жасағанымен, оны түсіндіру жолында олардың екі түрлі көзқарас ұстанды.