Мәдениет морфологиясы

1 студент тапсырмасы   

Туранбекова Махаббат

Кіріспе

Мәдениеттану – интегративті, әлеуметтік-гуманитарлық пән, ол жан қызметінің бар салаларында бастық мамандарды дайындауға негіз болады. Мәдениеттану мәдениет тарапты жүйеленген білімнің негізін пенде әлемімен байланыстыра қарастырады. Мәдениеттану ғылым есебінде әлеуметтік технологияларға рухани-адамгершілік, мәдени-құндылық мазмұн беретін әлі жалпы адам баласының мәдени әлеміндегі үйлесімділікті көрсететін пән. Мәдениеттану пәні мәдениет дамуының түбірлі кезеңдерімен, ғаламдық мәдениет бен қазақстандық мәдениеттің жетістіктерімен әм әзіргі замандағы мәдениет дамуының күре мәселелерімен таныстырады. Өркениет ұғымы жалпы адам баласы дамуының заңдылықтары пен әдістерін, оның жаратылысқа әсерін білу бен меңгеруді білдіреді. «Мәдениеттану» пәнінің күре мәселелерін, бұрынғыдай қалыптасқан мәдени құндылықтар жүйесінің ерекшеліктерін баяғы контексте қайтадан әділетсіз тиіс. Кералаң кезеңнің талқысынан өтіп ғана қоймай, сол тарихи дәуірлердің рухын бойына сіңіріп, бай тәжірибе жинақтаған ұлық дәрмен «Мәдениет» ертеден адам баласының зерттеу нысаны, түсінік нысаны болғаны иә. Жас мамандарды біртұтас тағы жан-жақты дене санатында қалыптастыруда саяқ қабілеттер бен табиғи қасиеттерді дамыту, олардың рухани-адамгершілік, мәдени құндылықтары пен өзіндік сана-сезімін байыту, өркениетті құндылықтарға негізделген білімдерді қорыту, материалдық әрі дәуір талабына сәйкесті рухани парасаттылық.. Қалыптастыруда оқытылатын қағай пәндердің ішінде «Мәдениеттану» пәні ересен қоныс алады. Мәдениеттану пәнінің оқу-тәрбие үрдісіндегі басты мақсаты – студенттердің өркендеу бен мәдениеттің жалпыға тепе-тең заңдылықтарын, мәдениеттегі адам баласы жетістіктерін түсініп, қабылдауы. - қоғамның табиғатын түсіне білу, оның салаларын талдай білу, оны әзіргі қазақстандық қоғамның реформаларымен ұштастыру; - рухани-адамгершілік құндылықтарды талдай білу, оларды жүзеге асыру жолдарын куәландыру; - философия саласында мәдениет тарихын талдауға бастықтыру; Адамзат тарихында қоғам маусым өлердей негізгі өзгерістерге ұшырап, өз құндылықтарын қайтара қарастырып, рухани жаңғыруға бет ащы. Сондықтан мәдениеттану ғылымының күре мәселелерін, әсіресе әзіргі мәдени құндылықтар жүйесінде қайтара іздестіру қажеттілігі туындап отыр.Жас мамандарды кәсіби тұрғыдан мығым, жан-жақты бой есебінде қалыптастыруда өзіндік қабілеттері пен табиғи қасиеттерін дамытады, өркениетті құндылықтар негізінде білімпаз меңгереді, материалдық әлі рухани әл-ауқаттағы асаси өзгерістерді, рухани-адамгершілік, мәдени-әлеуметтік өзгерістерді түсінеді. талаптарымен. мерзім. әлі құндылық-құндылық.Рухани гүлдену жолдарын байыту бен қалыптастыруда былайғы пәндердің ішінде «Мәдениеттану» пәнінің алатын орны артықша.

Дәріс 1. Тақырыбы:  Мәдениет морфологиясы

Мақсаты: Мәдениет түсінігінің қалыптасу тарихы: мәдениеттің мәнін және қызметін анықтау ыңғайларының көптүрлілігі. Мәдениетті аксиологиялық, өркениеттік, құрылымдық, антропологиялық, экономикалық түсіндіру. , мәдениет морфологиясын және типологиясын, мәдениет тілін  анықтау.  

Дәріс жоспары:

1. Мәдениет ұғымы және оның мәні.

2. Мәдениеттану пәні, оның  құрылымы, негізгі міндеттері.

3 .Мәдениеттің қалыптасуы. Архаикалық мәдениет – адамзат мәдениетінің бастамасы

Түйінді сөздер: Мәдениет, рухани мәдениет, материалдық мәдениет,  мәдениеттану, архаикалық мәдениет, мәдени қарым-қатынас, мәдени құндылықтар, ұлттық мәдениет.

1. Мәдениет ұғымы және оның мәні.

Мәдениеттанудың астана тағы күре категориясы мәдениет ұғымы боп табылады. Әзіргі қоғамдық әрі гуманитарлық ғылымдарда кездеме таным «қаумет,» «мазмұн,» «білік» жә т.б. Мұндай категориялармен қоса кезмал іргелі ұғымдардың бірі боп табылады. Олардың әрқайсысы мәдениетті анықтаудың өз нұсқалары бен жолдарын ұсынады. Сөйткенмен, біздің мақсатымыз – түсінікті мәдени тұрғыдан ұғу. Олардың мәдениетке деген қызығушылығының аспектілері асаси әлеуметтік әлі гуманитарлық ғылымдардың көпшілігінен ерекшеленеді. өрістер, көріністер тағы үшбу негізде мәдениетке дара (жартылай) анықтамалар береді, мәдениеттану мата түсінікті өзінің бар толықтығымен тағы тереңдігімен түсінуге тырысады. Кездеме мәдениеттану мәдениет құбылысын мүмкіндігінше қаумет тілі категориялары пен терминдерінде түсіндіруге тырысады. Бүгінгі күні әдейілеп әдебиеттерде мәдениет ұғымына сандаған анықтамалар берілген. Олардың саны қашанда өсіп келеді әм кей деректер бойынша мыңнан асады. Зерттеушілер азды-кем негізделген анықтамаларды ескере отырып, олардың санын 250-ден (француз социологы А.Маль) 400-ге шейін (орыс зерттеушісі Л. Е. Кертман) атайды. Мәдениеттану курсында дәл осындай санды кездестірмейтіні айқын. Бірақ әлқиса бірге мәдениет жайлы көзқарастарға лайқат зейіл аударуға мүмкіншілік беретін кей жалпы принциптерді елеу тиіс. Ең алғаш, «тіл» лексемасы мәдениет ұғымын білдірмейтінін айта кеткен абзалы. Кездеме тіл қаумет қызметінің әйгі бірey саласына байланысты құбылыстар бен объектілерге байланысты болуы ықтимал, мәселен, өсімдік шаруашылығындағы «мәдениет» (арпа, қара бидай, шылым - мата дақылдар;) «Мәдениет» шығармашылық қызметтегі кәсібилік көрсеткіші есебінде (шеберлік мәдениеті, атқару мәдениеті әлі т.б..) Әлқиса қабат, «мәдениет» сөзі қайсыбір жуық, бірақ тең емес ұғымдардың синонимі есебінде тығыз қолданылады. Мәселен, мәдениет – білімнің синонимі, мәдениет – жалпы білімнің синонимі, мәдениет – өнердің синонимі («Мәдениет» телеарнасы – өнер арнасы.) мәдениет. Алаш тілінде кездеме термин арабтың «мәдениет» – шәр, кент сөзінен шыққан. Кездеме ортағасырлық пұсырман мәдениетінің өсу кезеңінде қалыптасқан идеяға қатысты. Мәдениеттің сандаған анықтамаларын балама деп атауға болады. Кездеме жерде едің бірінші зін аударатын бұйым – мәдениет бен жаралыстың «мәдениет» мен «жаралысқа» қарсылығы. Ертеде «мәдениет» сөзі «мәдениет» дегенді білдіреді. Кейіндеу, нақтырақ айтсақ, Цицерон жазбаларында (б.з.д. 45 ж). кезмал сөздің мағынасы тереңдеп, «пендені дәрілеу» дегенді білдіреді. Мерзім тіптен мәдениет сөзі еуропалық тілдерде «білік,» «дамыту,» «қабілет,» «құрмет» деген мағынаны білдіре бастады.Қазіргі сөздіктер мәдениетке мынадай суреттеме береді: а) мәдениет – мәшһүр әлдебіреу халықтың жетістіктері бен шығармашылығының жиынтығы; ә) мәдениет – әйгі бірey-мipey тарихи кеңістіктегі адам баласы қоғамының еңбегі бен ерекшеліктері (палеолит мәдениеті, бор мәдениеті, алаш мәдениеті, т.б.);. б) мәдениет – қаумет әрекетінің (деу) дүр  (көне) әлдекім саласының теңелу деңгейі. мәдениет, жұмыс мәдениеті, құқықтық мәдениет әм т.б.;) в) қыстақ шаруашылығы (ақым, цитрус жемістері тағы т.б..) Мәдениеттану деңгейіне жету үшін мәдениет археологиясына шарасыз сүйеніп, оның генезисін, ғұмыр сүру, өну сырларын ашып, мәдени мұраның әдіс-тәсілдерін жетілдіреді. Кезмал қызмет үш деңгейде жүзеге асырылады: 1) мәдениетті, оның түбірлі негіздерін сақтау: 2) мәдениетті жаңғырту, мәдениеттің дамуына әзір жарна еселеу; 3) мәдениетті көшіру яки мәдениет әлемін халықтың игілігіне азғыру. Үшбу үш деңгейдің арқылы мәдениеттің (ғылым, техника, өнер, философия, экономика әлі т.б). әбдіре әм салалық сипатын, сондай-ақ мәдениеттің құрылымын, тұтастығын, қарыштау заңдылықтарын тереңірек ызаға мұрша алдық.