Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық себептері

Кіріспе

Сыбайлас жемқорлық-бұл үнемі мұқият зерделеуді, жүйелі көзқарасты, кешенді және жедел қарсылықты қажет ететін қазіргі қоғамның жағымсыз құбылысы. Еліміздегі сыбайлас жемқорлықтың деңгейі мен ауқымы экономикалық дамуды тежейді, инвестициялық ахуалға теріс әсер етеді, елдің имиджін, Қазақстан Республикасымен ынтымақтастыққа халықаралық қызығушылықты төмендетеді. Осыған байланысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес Қазақстанның мемлекеттік саясатының негізгі басымдығы болып табылады. Соңғы 12 жылда Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес үшін белгілі бір заңнамалық база қалыптасты. Осылайша, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы нормативтік құқықтық база ұлттық заңнаманы қолданыстағы халықаралық стандарттарға жақындатқан 17 заңмен жетілдірілді.

 Үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар арасында тиісті нормативтік құқықтық актілерді, жеңілдіктерді әзірлеу, қабылдау және әлеуметтік мемлекеттік тапсырыстар, азаматтық қоғам институттарын дамытудағы белсенді мемлекеттік қолдау халықтың сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтегі белсенділігінің артуына әкелді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің нәтижелеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоғамдық ұйымдар мен саяси партиялардың, атап айтқанда, заң шығару қызметіне қатысатын "Нұр Отан" Халықтық-демократиялық партиясының жұмысын жандандыру оң әсер етеді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы халықаралық келісімдер мен халықаралық ынтымақтастықты іске асыру мақсатында 2008 жылғы 4 мамырда Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясын ратификациялады, Румыния, Польша, Эстония, Хорватия, Грузия, Словакия, Латвия, Қытай, Түркия, Біріккен Араб Әмірліктері, Египет және Франция үкіметтерімен қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша 12 келісімге қол қойды сыбайлас жемқорлық. Мәселен, 1998 – 1999 жылдар кезеңінде "сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" және "Мемлекеттік қызмет туралы" Қазақстан Республикасының заңдары, сондай-ақ "Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Ар-намыс кодексі туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 3 мамырдағы № 1567 Жарлығы қабылданды, олар сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің пәрменді құралына айналды және оның мәртебесін, құқықтарын айқындады, мемлекеттік қызметшілердің міндеттері, олардың моральдық-адамгершілік келбеті мен іскерлік қасиеттеріне талаптар қойылды.

Қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселесі жыл сайын Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында жарияланады. Мәселен, "Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері" және "болашақты бірге құрайық" Жолдауларында құқық қорғау жүйесі қызметінің тиімділігін арттыру саласындағы негізгі басымдықтар оны оңтайландыру, азаматтардың құқықтары мен мемлекет мүдделерін қорғауға баса назар аудару, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті қамтамасыз ету жолымен айқындалған.

1 тарау. Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық себептері

Күрделі, тарихи өзгермелі, жағымсыз әлеуметтік құбылыс болып табылатын сыбайлас жемқорлық, өздеріңіз білетіндей, адамзат өркениетінің дамуының алғашқы кезеңдерінде пайда болды.

Сыбайлас жемқорлық проблемасы барлық елдерде бар, әлеуметтік-экономикалық прогресті тежейді, ол тек өзіне тән көріністерімен және ауқымымен ерекшеленеді.

Сыбайлас жемқорлық әрекетінің әмбебап және жан-жақты анықтамасының болмауына қарамастан, оған ең алдымен шенеуніктердің жеке пайда алу үшін билікті немесе лауазымдық жағдайды теріс пайдалануы жатады, ал оның ең көп таралған түрлері әдетте шенеуніктерге пара беру, қызметтік өкілеттіктерді өзімшілдік мақсатта пайдалану болып табылады.

 Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімді шараларын әзірлеудің күрделілігі оның әрбір жеке мемлекет үшін ерекшеліктерімен және оның өзгермелі сипаттамаларына байланысты қиындықтармен де анықталады.

 Сыбайлас жемқорлықтың себептерін, жағдайлары мен салдарын айқындау кезінде жергілікті менталитет, ұлттық және діни ерекшеліктер, құқықтық мәдениет деңгейі сияқты факторлар ескерілуге тиіс.

Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық себептері:

1) экономикалық әл-ауқат деңгейі (жан басына шаққандағы ЖІӨ) жоғары болса, шенеуніктердің пайда табудың заңсыз әдістеріне жүгінуге бейімділігі аз болады, сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралар қатал болып, азаматтық қоғам күшті болады.