Қазақстанның физикалық-географиялық аудандары

Табиғатта объективті орын алып отырған аймақтық физикалық-географиялық кешендер бойынша табиғатты бөлу физикалық-географиялық аудандастыру деп аталады. Ол геологиялық, геоморфологиялық, гидрологиялық, топырақ және биогеографиялық өлшемдер бойынша жүргізіледі. Зерттеу нәтижелері бойынша геологиялық құрылыстың біртектілігі, рельефтің бір түрінің басым болуы, бірыңғай климат және гидротермиялық жағдайлардың, топырақтың, биоценоздардың бір типті үйлесімі бар физикалық-географиялық бірліктер (аумақтар, территориялар) бөлінеді.

Физикалық-географиялық бірліктердің бөлінуі аймақтық (климат, күн радиациясы, жауын-шашын және т.б.) және аймақтық емес белгілермен жүргізіледі. Аймақтық аудандастыру-климаттық белдеулер мен табиғи аймақтар. Аймақтық емес аудандастыру негізінде тектоникалық құрылыстың, рельефтің ерекшеліктері бойынша аймақтарды бөлу принципі жатыр. Аудандастырудың аймақтық және аймаұтыұ емес бірліктерінің арасында күрделі қатынастар бар. Мұндай өзара қарым-қатынастар нәтижесінде бір мезгілде аймақтық және аймақтық емес сипаты бар физика-географиялық аумақтар құрылады.

Енді аймақтық және аймақтық емес табиғи-территориалды жүйелерді жақынырақ қарастырайық.

«Географиялық аймақтылық-табиғи кешендердің экватордан полюстерге қарай бағыты бойынша заңды өзгеруі, Жердің шар тәріздес болуына байланысты әр түрлі кеңдікке түсетін күн энергиясының біркелкі емес санымен байланысты. Таулы аудандарда географиялық аймақтылық биік белдік түрінде көрінеді - таулардағы табиғи кешендердің олардың етегінен шыңына дейін көтерілгенде, температура мен жауын-шашынның өзгеруіне байланысты заңды ауысуы.

Географиялық аймақтық еместілік-жер бетінің біртектілігіне байланысты географиялық аймақтылықтың бұзылуы, соның нәтижесінде табиғи кешендердің кең ендік созылуы болмайды және ландшафттар әртүрлі географиялық белдеулерде құрылуы мүмкін.»

Нақтырақ айтқанда,

«Аймақтық - параллель (солтүстіктен оңтүстікке қарай қозғалыс кезінде өзгереді) орналасуы-климат, температура, топырақ, өсімдік әлемі. Аймақтық емес-факторлардың өзгеруі бір ареал шегінде болады- яғни биіктік белдік.»

Әлемдегі табиғи аймақтар

Биіктік белдігі

Жергілікті - олар жер бетінің шағын бөлігін қамтиды - бұл сулы, көл, өзен алқабы, теңіз, шығанақ.

Аймақтық - бір-бірін экватордан полюстерге ауыстырып, ендік аймақтарды құрады. Олар батыс-шығыс бағытында кең жолақтармен созылады. Олардың орналасуында экватордан полюстерге симметрия көрінеді. Симметрияның себебі Жердің климаттық сипаттамалары мен шар тәріздестігі. Экваторда және тропиктерде күн сәулесі көп, климат ыстық (сурет 2). Тек экваторда ылғал көп. Тропикте - ауа құрғақ. Экватордан қашық болған сайын ауа температурасы төмен болады. Сондықтан жылу сүйгіш өсімдіктер суық төзімділерге өзгереді. Солтүстік және оңтүстік полюске жақын облыстарда климат өте қатал болады. Сондықтан арктикалық және антарктикалық белдеулерде өсімдіктер мен жануарлар әлемі азырақ. Аймақтық факторлар климат, күн радиациясының саны, жылу мен ылғалдың арақатынасы болып табылады. Табиғи-аумақтық кешендердің әртүрлілігінің тағы бір себебі олардың секторлық болып табылады.

Бұл мұхиттың жағалауларынан материк тереңдігіне қарай өсімдіктердің, топырақ түрлерінің, жануарлар дүниесінің заңды өзгеруі. Мұхиттарға жақын