Жер сілкінісінің себептері мен салдары

ӘОК 631.8(075.8)

 ЖЕР СІЛКІНІСІНІҢ СЕБЕПТЕРІ МЕН САЛДАРЫ

    Тулеген Д.Қ;Юсунбаева Э.Б

    Қазақ Ұлттық Қыздар Университеті (ҚазҰҚПУАлматы қаласы

                      gmail.com: diliatulegen00@mail.ru

       Ғылыми жетекшісі:ж.ғ. магистрі,оқытушы Курбанбаева Н.М.

   Аннотация.  В статье затрагивается тема землетрясения.Землетрясения-геологическое явление. Они-могут появиться где угодно. Очаг землетрясения формируется в недрах. Быстрые изменения в геологической среде, такие как сдвиги, слияния,взрывы, усреднения, являются причиной землетрясения.При каждом землетрясении часть энергии, накопленной в недрах земли, выбрасывается в результате этого взрыва. В качестве основных причин землетрясений можно назвать движение и движение платформ земной коры. Область, в которой происходят такие движения, называется очагом землетрясения. А эпицентром очага землетрясения считается точка на поверхности Земли.

    Кілт сөздер:жер сілкінісі,магнитуда,сейсмикалық облыстар,сейсмикалық толқындар,жер сілкінісінің болжамдары,шкала.

   Сейсмикалық оқиғалар планетаның табиғи көріністері болып табылады.Жер сілкінісінің қашан,қайда болғанын білу үшін интернетке көз жүгірту жеткілікті. Жер бетінде әр минут сайын 1-2 жер сілкінісі болады, бұл бір жылда бірнеше жүз мыңды құрайды, оның 1 - апатты, 10 - қатты жойқын, 100 - жойқын және 1000 - құрылымдардың зақымдалуымен бірге жүреді. Тарихи кезеңде жер сілкінісі 15 миллионнан астам адамның өмірін қиды, бұл, мысалы, жанартау атқылауы зардабынан 100 есе көп.

    Пайда болу тегіне қарай:жерсілкіну жанартаулық, денудациялык және тектоникалык болып бөлінеді.

Жанартаулық жерсілкіну қазіргі жанартаулар әрекет ететін аудандарда дамыған. Жерсілкінудің басқа да түрлері қазіргі кезде адамның табиғи ортаға ауқымды әсер етуіне (кентас, мұнай, газ бен жер асты суларын көп мөлшерде алуы, ядролық жарылыстар, ірі су қоймаларын жасау, т.б.) байланысты техногендік жерсілкіну мүмкіндігі де арта түсуде. Жыл сайын дүние жүзінде 100 000 жерсілкінісі болады, олардын көбісі әлсіз, оларды тек сейсмограф құралы арқылы ғана байқауға болады.

Алматы қаласы мен Алматы облысында жыл сайын сейсмографтар 400 жер үсті дүмпуін байқайды.Жер сілкінісі жер қыртысында немесе жер мантиясында болады.

Жер сілкінісінің төрт түрі бар.Тектоникалык жерсілкіну литосфераның жекелеген блоктары өара қозғалысқа келгенде, жер қойнауында ұзақ уақыт бойы жинақталған механикалық энергияның қысқа мерзімде шұғыл босанып шығуына байланысты болады.Мұндай жерсілкіну - жер қыртысында ұзынынан созылған жарылымдар жасайды. Жарылым қанаттары ығыстырушы жазықтық бойынша бір-бірімен

салыстырғанда, лездік жылдамдықпен ығысуына байланысты, босанып шыққан энергия серпімді тербелістер, яғни сейсмикалық толқындар түрінде  жан-жаққа

таралады.

Жанартаулық жер сілкінісі - жанартаулардың атқылауы басталу кезінде, оларға

жақын жерде, жанартау каналымен магманын қозғалуынан болады.

Опырылма жер сілкінісі - жердің опырлуынан, қопарылуынан болады.

Техногендік жер сілкінісі - адамдардың су қоймаларын жасауынан, мұнайды, газды, жер асты суларын шығаруынан, күшті жарылыстардан болады.

Жойқын күшін сипаттайтын жер сілкінісінің қарқындылығы ұпаймен өлшенеді. Әлемде қарқындылықтың бірнеше шкаласы бар. Ресейде Медведев-Шпонхойер-Карниктің 12 балдық шкаласы қабылданды (MSK-64). Ол 1964 жылы жасалды және ТМД мен Еуропада кеңінен таралды. Бұл шкаланың градациялары жалпымемлекеттік стандарт ретінде бекітілген.Шкала сейсмографтардың айғақтарына негізделген, олар дүмпу кезінде тербелістердің шамасын көрсетеді, сонымен қатар адамдардың сезімдері мен басқада байқалатын құбылыстарды негізге ала отырып жасалған.