Ақсай кенорны жағдайында бұрғылау-жару жұмыстарының параметрлерін негіздеу және есептеу

Сейітпек Мадияр Ысқақұлы

Ақсай кенорны жағдайында бұрғылау-жару жұмыстарының параметрлерін негіздеу және есептеу

Шөгінді фосфогенез литосфераның геологиялық дамуының бүкіл тарихында кембрийге дейінгі кезеңнен бастап қазіргі уақытқа дейін болды. Дегенмен, өнеркәсіптік маңызы бар фосфатты жыныстардың жинақталуы бірте-бірте болды. Фосфориттің жинақталуының бірқатар дәуірлері бар, олардың ішінде венд-кембрий (Эдиакаран) фосфорит қорының ауқымы мен кендердің сапасы бойынша ерекше орын алады, оның барысында жер шарының барлық дерлік континенттерінде фосфориттің жиналуы болды ( Оңтүстік Америка, Орталық Африка, Орталық және Оңтүстік-Шығыс Азия және Австралия елдері) [Бушинский, 1966; Ильин, 1990, 2008; Холодов, 1997 ж.; Школьник және т.б., 1999; Яншин және Жарков, 1986]. Қаратау алабындағы (Малы Қаратау жотасы, Қазақстан) фосфорит кен орындарының қалыптасуы да осы дәуірмен байланысты.

Қазақстанның оңтүстік-батысындағы Қаратау фосфориттік бассейні әлемдегі ең ірілерінің бірі болып табылады, ол Кіші Қаратау жотасының шегінде орналасқан және облыстың Жамбыл және Шымкент әкімшілік аудандарында шамамен 2,5 мың км2 аумақты алып жатыр. Мұнда 45 кен орны мен фосфатты ошақтар анықталған, олардың ішіндегі ең ірілері - Шулақтау, Ақсай, Көксу, Көкжон, Жаңатас, Үшбас, Гиммельфарбское, Тиесай. Қаратау бассейніндегі фосфориттердің жалпы қоры мен болжамды ресурстары 3,5 млрд тонна P2O5 (15 млрд тонна кен), оның ішінде барланған (1984 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша) ‒ 562 млн тонна P2O5 (2255 млн тонна кен) деп бағаланады. ) [Горная …, 1986].

Фосфорит кен орындарының алғашқы табылуы мен ашылуынан (1937–1938) бастап кен орындарының геологиясы және кендердің материалдық (минералдық-химиялық) құрамы жан-жақты зерттеліп, соңында кеңес зерттеушілерінің көптеген еңбектерінде қамтылды. өткен ғасырдың (С.Г. Анкинович, П. Л. Безруков, В. З. Блисковский, Б. М. Гиммельфарб, Е. А. Еганов, Б. М. Келлер, А. С. Соколов, А. И. Смирнов, А. Г. Трухачева, А. М. Тушина және басқа да көптеген орыс геологтарының классикалық еңбектері). Фосфатты заттың түзілуі мен құрылымының негізгі заңдылықтары мен ерекшеліктері макро- және микродеңгейлерде де (соның ішінде сканерлеуші ​​электронды микроскопты қолдану арқылы) анықталды [Школьник және т.б., 1999; Литвинова, 2007].

Қаратау алабының шөгінділерінің фосфориттердің карбонатты заттарындағы және карбонатты жыныстарындағы изотоптық құрамын жүйелі түрде зерттеу әлі жүргізілген жоқ. Бұл аймақ туралы қолда бар әдебиет деректері өте мардымсыз және көміртектің изотоптық құрамына ғана қатысты [Краснов және т.б., 1978; Ильин және т.б., 2004; Meert және т.б., 2011]. Аталмыш еңбектерде оттегінің изотоптық құрамы туралы мәліметтер жоқ.

Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін әр түрлі фосфориттердің карбонатты материалындағы көміртегі мен оттегінің (δ13С, δ18О) изотоптық құрамын және олардың негізгі карбонатты жыныстарын (доломит, мәрмәр) зерттедік. Алынған изотоптық мәліметтер фосфориттер мен иелік шөгінділердің пайда болуының бастапқы шарттары туралы да, литогенездің постдиагенетикалық сатысындағы екінші реттік альтерация және минералды неоформация процестері туралы да қосымша ақпарат береді деп ойладық.

ЗЕРТТЕУ АЙМАҚТЫҢ ГЕОЛОГИЯЛЫҚ ОРНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМЫ ТЕКСІРЛЕРІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Кіші Қаратаудың (Қазақстан) геологиялық құрылымы біршама жақсы зерттелген және көптеген еңбектерде егжей-тегжейлі сипатталған [Безруков, 1954; Анкинович, 1961; Гиммельфарб, 1965; Бушинский, 1966; Смирнов, 1972; Холодов, 1973 ж.; Еганов, Советов, 1979; Еганов, 1983; Соколов және т.б., 1987 және т.б.].

Тектоникалық тұрғыдан Кіші Қаратаудың фосфорит алабы Талас-Қаратау Байкал-Каледон құрылымдық-формациялық белдеуінің бөлігі болып табылады және солтүстік-батыс бағытта 120 км-ге созылып жатқан және ені 20–30 км болатын тар ойпаңмен шектелген. Оның құрылымы негізінен блокты, бойлық және көлденең жоспардың тік және көлденең үзіліссіз жылжуларының дамуына байланысты. Науыз күрделі қатпарларға қатпарланған жоғарғы рифей-төменгі палеозой шөгінділерімен (1-сурет) толтырылған; Тігістер негізінен 30°–60° бұрыштарда, кей жерлерде тігінен орналасады.